همزمان با افتتاح پایگاه تحقیقات میدانی باستان شناسی دانشگاه شهید بهشتی، کاوش های باستان شناسی در تپه چشمه علی ری به سرپرستی حمیدرضا ولی پور و همراهی ایمان مصطفی پور معاون کمیته کاوش، کورش محمدخانی، نگین میری انجام شد. کامیار عبدی، امیرصادق نقشینه و علی بهادری اعضای کمیته پژوهش توسط گروه باستان شناسی دانشگاه شهید بهشتی، اعضای کمیته کاوش و با مشارکت دانشجویان باستان شناسی ورودی سال ۱۳۹۸ به تازگی آغاز شده است.
به گزارش ایسنا، تپه چشمه علی در جنوب تهران و در محدوده شهر باستانی ری و در کنار چشمه ای به نام آن قرار دارد. این تپه حدود 7 متر ارتفاع دارد و در کنار بقایای دیوار شهر اسلامی ری، خط الراس صخره مانندی به ارتفاع 15 متر قرار دارد. در حال حاضر تپه چشمه علی توسط خیابان های اطراف و ساختمان های مدرن احاطه شده است.
حمیدرضا ولی پور، رئیس کمیته کاوش چشمه علی ری اظهار داشت: دانشگاه شهید بهشتی طی تفاهم نامه سه جانبه با پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، پژوهشگاه باستان شناسی را تأسیس کرده است. پایگاه این دانشگاه در ساختمان جنب تپه میل و پیشنهاد طرح پنج ساله اکتشاف تپه چشمه علی شهر ری به اداره کل میراث فرهنگی استان تهران و پژوهشگاه.
هدف این برنامه مسئله‌محور بررسی روند توسعه فرهنگی جوامع از عصر نوسنگی تا عصر مس و ارزیابی برخی از فرضیه‌ها و نظریه‌های مطرح شده درباره دلایل تغییرات فرهنگی در فلات مرکزی ایران و متغیرهای آن است. بر این روند تأثیر می گذارد.
وی در تشریح مشکل، اهداف و برنامه پژوهشی کاوش تپه چشمه علی ری گفت: با توجه به کاوش های باستان شناسی اشمیت، توالی چینه بندی از دوران نوسنگی تا دوره های تاریخی و اسلامی در این محوطه دیده می شود. در کاوش‌های طبقه‌بندی سال 1376 نهشته‌های فرهنگی از سه دوره نوسنگی، دوره انتقالی سنگ مس و دوره سنگ مس قدیم یافت شد و هیچ بافت باستان‌شناسی از دوره‌های سنگ مس میانی و جدید شناسایی نشد.
توالی چینه بندی چشمه علی الگویی از تغییرات را در طول زمان از نوسنگی فوقانی تا اواخر عصر مس ارائه داد. چندین واحد معماری در لایه‌های عصر انتقالی مس، از جمله سازه‌های حرارتی و بقایای تدفین شناخته شده‌اند. آخرین استقرار پیش از تاریخ در این منطقه به عصر مس پارینه سنگی باز می گردد و تنها از طریق سفال و ابزار سنگی شناخته شده است.
رئیس کمیته کاوش تپه چشمه علی افزود: برنامه بررسی مجدد مواد چشمه علی به ویژه سرامیک های حاصل از کاوش های اریش اشمیت که در دانشگاه های شیکاگو، پنسیلوانیا و هاروارد برگزار شد، نشان داد که اشمیت در کاوش های خود بررسی کرده است. علاوه بر ذخایر باستان شناسی حاصل از کاوش های سال 1376، آثاری مربوط به عصر حجر میانی و جدید مس است.
ولی پور تصریح کرد: با بررسی سرامیک های این مجموعه، تعداد زیادی سرامیک مراحل میانی و جدید مس سنگی کشف شد. این نسخه به وضوح نشان می دهد که زمانی که اشمیت در دهه 1930 این منطقه را کاوش کرد، نهشته هایی مرتبط با دوره های ذکر شده در بالا وجود داشت، اما در 60 سال پس از آن، لایه های بالایی این منطقه از بین رفت، به طوری که طی کاوش ها از سال 1376 اشاره ای به دست آمد. آنها را نمی توان روی تپه دید. همین مشکل در مورد بسیاری از مناطق دیگر دشت تهران نیز وجود دارد که به دلیل گسترش شهرسازی یا فعالیت های کشاورزی و صنعتی در معرض تخریب قرار گرفته اند.
وی با بیان اینکه دوره انتقالی سنگ-مس که با عناوین مختلفی از جمله دوره چشمه علی، دوره فلات قدیم یا فرهنگ ابریشم دوم از آن یاد می شود، در باستان شناسی پیش از تاریخ فلات مرکزی ایران بسیار حائز اهمیت است، گفت: برخی از باستان شناسان از جمله دکتر دکتر . یوسف مجیدزاده معتقد است که سکونت‌گاه‌های این دوره در فلات مرکزی ایران با هجوم مردم نواحی غربی متروک شد و فرهنگ سیلک سوم پس از آن شاهد زوال فرهنگ‌های پیشین و آغاز فرهنگ جدید در دوران بود. فلات مرکزی ایران .
کاوش های گیرشمان در سیلک و کاوش های گروه باستان شناسی دانشگاه تهران از دشت قزوین در محله های فقیر نشین و گورستان ها و همچنین یافته های دیگر از مناطق دیگر فلات مرکزی ایران مانند تپه پردیس ورامین، این نظریه ها را زیر سوال برده است.
این باستان شناس ادامه داد: کاوش چشمه علی بر روی بقایای دوره های انتقالی و باستانی مس سنگی (موسوم به سیلک دوم و سوم) می تواند سرنخ هایی از ناپیوستگی، ناپیوستگی یا تداوم و تداوم فرهنگ های این دو مرحله سنگ به ما بدهد. مس
از این رو، در یک برنامه پنج ساله، با کاوش افقی ذخایر فرهنگی دو دوره مذکور، این پرسش با توجه به مطالعات شناختی-سبکی بقایای معماری، سرامیک، تدفین و سایر یافته ها مورد بررسی و تحلیل قرار خواهد گرفت. علاوه بر این، برای درک فرآیندهای تغییر فرهنگی از نوسنگی به عصر مس، در نظر داریم روند توسعه فرهنگی جوامع و تداوم یا گسست فرهنگی از نوسنگی تا عصر مس را در سطح سطح امروزی و پایین دست تپه با ایجاد خندق.
ولی پور افزود: قرار است کاوش های باستان شناسی دانشگاه شهید بهشتی به مدت چندین سال در این منطقه متمرکز شود تا از مواد فرهنگی به دست آمده از آنها برای تحلیل و تفسیر روند توسعه فرهنگی جوامع پیش از تاریخ ساکن در این منطقه استفاده شود. این منطقه در ابعاد مختلف زیستی، اجتماعی، اقتصادی و وجودی قابل استفاده است، علاوه بر این، فرضیات و نظریه های قبلی در مورد تنوع و تغییر فرهنگی جوامع دشت ری باید در بازه های زمانی مورد نظر مورد ارزیابی قرار گیرد.
وی افزود: بر این اساس با مقایسه مواد فرهنگی به دست آمده در حین کاوش های اشمیت در این محوطه و با مقایسه باستان شناسی داده ها و اطلاعات به دست آمده از تحقیقات میدانی در فلات مرکزی ایران، در نظر داریم موارد فوق را برای ارزیابی نظریات در خصوص انجام دهیم. این موضوع از انتشار، مهاجرت یا تهاجم جوامع غربی، بیایید به فلات مرکزی ایران در دوره های ذکر شده نگاهی بیندازیم یا پویایی های فرهنگی درون زا را در این منطقه ردیابی کنیم.
این باستان شناس گفت: این برنامه تحقیقاتی به تصویب شورای پژوهشی پژوهشگاه باستان شناسی رسید و بر این اساس مجوز کاوش در این محوطه از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اعطا شد. این کاوش ها با حمایت مادی و معنوی دانشگاه شهید بهشتی و با حضور هیات علمی گروه باستان شناسی، اعضای تیم کاوش و با مشارکت دانشجویان باستان شناسی شاغل در این دانشگاه تا پایان سال 1398 انجام شد. آبان ماه امسال ادامه دارد.
بر اساس گزارش مرکز تحقیقات میراث فرهنگی و گردشگری، اولین اشاره های غربی از ری به سفرنامه نویسان انگلیسی جیمز موری (1386)، رابرت پورتر (22-1821) و ویلیام اوزلی (1821) اشاره دارد که در دهه های 1810 و 1820 نوشته اند. هر یک از آنها به صورت جداگانه از ری بازدید کرده بودند. توجه جدی غربی ها به ری به عنوان یک شهر باستانی به اواخر قرن نوزدهم برمی گردد، زمانی که سفال های زیبای میناکاری شده و طلایی آن چشم کلکسیونرهای خصوصی و غیرخصوصی را خیره کرد و برای چندین سال مورد توجه دلالان، مجموعه داران و متصدیان موزه قرار گرفت. چندین دهه آثار باستانی دوره اسلامی غارت شد.
اولین کاوش های باستان شناسی در ری (به طور خاص در تپه چشمه علی) در سال 1912 توسط ژاک دمورگان فرانسوی، رئیس کاوش های فرانسوی در شوش انجام شد. اما حفاری ها توسط دمورگان رها شد و حفاری های غیرمجاز به کار خود مشغول شدند.
فردریش ساره، باستان شناس آلمانی، شکایت می کند که اگرچه فرانسوی ها انحصار کاوش های باستان شناسی در ایران را دارند، اما ری را برای تخریب و بهره برداری به دست دلالان محلی سپرده اند و او به این دلالان به عنوان دزدانی می نگرد که باستان شناسی معرفی شده اسلامی هستند. (ساره، 1913: 46، به نقل از واتسون، 2007: 9).
تپه چشمه علی در سال 1924 توسط دایت، کاردار سفارت فرانسه در تهران، مجدداً حفاری شد (واندن برگه، 1959: 121). پس از تقریبا یک دهه، اریش اشمیت کاوش‌های باستان‌شناسی را در شهر باستانی ری در سه فصل در سال‌های 1936-1936 انجام داد که طی آن حدود 900 متر مربع از تپه چشمه علی (شامل لایه‌های پیش از تاریخ، لایه‌های اشکانی و گورستان اسلامی روی تپه) انجام شد. ) با هدف بررسی فرهنگ مسی یافت شده در تپه حصار دامغان (اشمیت، 1935، b & 1936) و علاوه بر سایر نقاط ری مانند قلعه گبری، سکونتگاه سلجوقیان در نزدیکی آرامگاه بی بی زبیده، تپه ارگ و نقاره خانه. شناسایی شد و همچنین خارج از ری چال ترخان نیز مورد کاوش قرار گرفت (Treptow, 2007: 18) اما با وجود موفقیت آمیز بودن اکتشافات، به دلیل وقوع جنگ جهانی دوم و مرگ ناگهانی در 1964 تا کنون
در سال 1376 تپه چشمه علی با نظارت محمدرحیم صراف و حسن فضلی نشلی مورد کاوش مجدد قرار گرفت که نه تنها به گاهشماری مطلق دست یافت، بلکه ذخایر سه دوره نوسنگی، سنگ مس انتقالی و مس قدیم نیز حفظ شد (فاضلی). نشلی و همکاران، 1383: 17-16).
