استاد نصیری: بهار امسال تصاویر جذابی از دریاچه ارومیه منتشر شد که گردشگران در حال قایق سواری در این دریاچه بودند که اغلب گزارش ها به پایان عمر آن می رسید. بوم به دریاچه ارومیه بازگشته بود و انگار تمام عناوین منفی درباره خشک شدن دریاچه از بین رفته بود. اما برای کارشناسان و تکنسین ها اینها همچنان خاطره بود، از جمله برای عیسی کلانتری، رئیس سابق سازمان حفاظت محیط زیست و دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه در دولت دوازدهم، همان زمان در گفت و گو با بازتاب آنلاین گفت: بله، دریاچه آب دارد، اما حتی املاح ساحلی زیر آب نرفتند، نکته اینجاست که حتی نسبت به سه سال قبل در این زمان، میزان آب دریاچه بین 2.5 تا 3.5 میلیارد مترمکعب کاهش یافته است. در غیر این صورت، این دریاچه حدود دو میلیارد متر مکعب وسعت دارد. اگر آب داشته باشد همین که بخواهند در آن قایق سواری کنند کافی است.
وی گفت: وقتی دریاچه ارومیه پس از پایان تمام می شود. شهریور و آغاز مهر ماه بیش از 2 میلیارد متر مکعب آب داشت، می توان گفت دولت کارهایی انجام داد و نتیجه داد، اما اگر فقط یک میلیارد متر مکعب آب داشت، کاری انجام نمی شد.
حالا در ابتدای پاییز سری زدیم تا از وضعیت دریاچه ارومیه مطلع شویم.
گفت و گوی ما با عیسی کلانتری را اینجا بخوانید:
بهار امسال به ویژه در ایام نوروز خبرهایی مبنی بر خوب بودن وضعیت دریاچه ارومیه منتشر شد. تصاویری از قایق سواری در دریاچه در فضای مجازی منتشر شد و امیدها افزایش یافت. در آن زمان در صحبتی که با شما داشتم تاکید کردید که اکنون زمان تشخیص بهبود وضعیت دریاچه طی چند ماه گذشته نیست. شهریور و مهر باید از وضعیت دریاچه ارومیه بازدید کرد. الان وضعیت چطوره؟
این دریاچه سه سال پیش در آغاز سال آبی، یعنی در آغاز ماه مهر بله، حدود 2 تا 3 میلیارد مترمکعب آب وجود داشت. طبق برنامه اگر سالیانه حداقل 500 میلیون مترمکعب آب اضافه می شد، امروز باید حدود 3 تا 4 میلیارد مترمکعب آب باشد. در صورتی که الان کمتر از 1.5 میلیارد متر مکعب آب دارد. البته این رقم فعلی است، البته آب رودخانه زاب نیز وارد دریاچه می شد. یعنی نه تنها کاری نکردیم بلکه مقداری از آب را هم تبخیر کردیم. این وضعیت دریاچه است. دیگه چی بگم؟ امروز باید 2.3 میلیارد متر مکعب اضافه می شد که اضافه نشد، بنابراین 2.5 میلیارد متر مکعب کمتر از آنچه باید در آن آب باشد.
اکنون آب رودخانه زاب به دریاچه می ریزد. سوال اینجاست که چرا با وجود تزریق آب زاب به دریاچه این وضعیت را داریم؟ شاید طرحی که دنبال کردید و اجرا کردید یعنی طرح تامین آب شیرین دریاچه اشتباه بود؟
برنامه اشتباه نیست. برنامه را اجرا نکردند. تسلیم شده اند. وام هایی را که سازمان برنامه و بودجه باید در سه سال گذشته به دریاچه می داد را پرداخت نکرده اند، در واقع کمتر از یک دهم آن چیزی که باید می دادند، پرداخت کرده اند.
دریاچه ارومیه چقدر باید شناخته می شد؟
حداقل در سه سال گذشته باید 1000 میلیارد تومان می پرداختند اما فقط 200 میلیارد تومان پرداخت کردند. بر اساس برنامه، اکنون باید عملیات نوسازی دریاچه به پایان برسد و آب به داخل آن سرازیر شود. نه تنها این عنوان را ندادند، بلکه اقداماتی که باید انجام می شد کنار گذاشته شد. توسعه روستایی و کشاورزی توسعه نیافت، در واقع برنامه ها اصلا اجرا نشد. اگر این طرح ها اجرا می شد، دریاچه باید بیش از 3 هزار کیلومتر مربع مساحت داشته باشد و بیش از 4 میلیارد متر مکعب آب در آن باشد. اگر برنامه ها اجرا نشود، آب تبخیر می شود. هر سال حدود یک متر از سطح آب دریاچه تبخیر می شود و سه دهم متر بارندگی داریم، یعنی سالی 70 سانتی متر از عمق دریاچه منفی می شود و باید متعادل شود. اگر جبران نشود، دریاچه خشک می شود. یعنی هیچ کاری نکردند.
در سه سال دولت سیزدهم اتفاقی نیفتاد؟
هیچ اتفاقی نیفتاد. باید 2.3 میلیارد مترمکعب آب اهدا می کردند که نکردند.
چرا دولت سیزدهم بهار امسال تبلیغ کرد که وضعیت دریاچه بهتر شده است؟
به دلیل باران زمستانی و فروردین مقداری آب می آید. خارج از خرداد و در تابستان سطح آب دریاچه شروع به پایین آمدن می کند و این باید در پایان تابستان دیده شود مهر وضعیت دریاچه چگونه است؟
آیا از تصمیمات دولت چهاردهم برای دریاچه خبر دارید؟
من هیچ خبری ندارم از آقای عارف مدیر عامل دریاچه بپرسید.
در سخنان ایشان موضوعی مطرح نشد. از برنامه هایتان برای دریاچه ارومیه غیررسمی چیزی می دانید؟
نه از آقای عارف بپرسید. او به عنوان معاون اول مسئول احیای دریاچه است و باید از او بپرسید. البته از ابتدا مسئولیت احیای دریاچه را به استانداری دادند که 90 درصد آب دریاچه را تامین می کند، یعنی دریاچه باید جای خود را بدهد.
بارها گفته اید که استانداران نگران احیاء نیستند، مردم آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی و افکار عمومی موافق احیای دریاچه نیستند یا توسعه کشاورزی خود را ترجیح می دهند؟
استانداران نگران نیستند اما بسیاری در آذربایجان شرقی مخالف این وضعیت هستند. اول آذربایجان شرقی قربانی خشک شدن دریاچه است. زیرا باد از غرب به شرق می وزد و گرد و غبار نمک از ارومیه به سمت تبریز و مراغه و زنجان می آید. آذربایجان غربی 90 درصد آب دریاچه را تامین می کند و جالب اینجاست که استاندار آذربایجان غربی وظیفه احیای دریاچه را بر عهده دارد. اگر استاندار آذربایجان شرقی مسئولیت احیای دریاچه را بر عهده داشت باز هم دغدغه داشت اما استاندار آذربایجان غربی دغدغه احیای دریاچه را ندارد. چرا که به بهانه های مختلف از جمله توسعه پایدار، توسعه کشاورزی و … از اجرای برنامه های احیای دریاچه ها غفلت شده است. بنابراین، اعطای پست ملی به یک استاندار معنی ندارد. آذربایجان شرقی به شدت تحت تاثیر این دریاچه قرار دارد. اما آذربایجان غربی انگیزه ای برای احیای دریاچه ندارد. آنها می خواهند از آب شیرینی که در استان خودشان به دریاچه می ریزد استفاده کنند. بنابراین گوشت برای نگهداری به گربه سپرده شد.
سرنوشت دریاچه را چگونه ارزیابی می کنید؟
با توجه به اینکه آقای پزشکیان نماینده مجلس از تبریز آمده بود و از مدافعان سرسخت احیای دریاچه بود. امیدوارم برنامه بهبودی ادامه داشته باشد. او بیش از هر نماینده دیگری به دنبال احیا بود.
حالا که آقای پزشکیان اگر رئیس جمهور شود و قدرت و اختیاراتش بیشتر از نماینده باشد چه می شود؟
قطعا آقا پزشکیان توجه خواهد کرد که او اولویت های اصلی دولت را برآورده کرده و با توجه به تسلط و آگاهی از پیامدهای زیانبار خشک شدن دریاچه بر سلامت انسان، به نظر می رسد پس از بازگشت از سفر نیویورک قطعا اولویت های خود را محقق خواهد کرد. قرار دادن اولین مسئولیت برای بازسازی. امیدوارم هر چه زودتر تصمیم بگیرند و اقدام کنند تا اوضاع بدتر از قبل نشود. اکنون به وضعیت 6 سال پیش بازگشته ایم. آقا پزشکیان او مشکل را کاملا تحت کنترل دارد. امیدوارم آقای عارف هم به اندازه خودش صلاحیت داشته باشد و بخواهد دریاچه را احیا کند و منابع لازم را تامین کند. آقای پورمحمدی رئیس سازمان برنامه و بودجه به خوبی با وضعیت دریاچه آشنا هستند. همه چیز آماده است و امیدوارم کار مرمت به زودی آغاز شود.
طبق برنامه قرار بود در سال 1409 این دریاچه 14 میلیارد و 700 میلیون مترمکعب آب داشته باشد. احتمالاً در سال 1412 یا 1413 به این هدف خواهیم رسید، زیرا در این سال ها نه تنها کاری انجام نشد، بلکه ذخیره آب دریا نیز یک میلیارد متر مکعب کاهش یافت.
نسبت به بادهای نمکی، فشار خون مردم آذربایجان شرقی و مشکلات سلامتی آنها هشدارهای زیادی داده اند. آیا اکنون شاهد بیماری های ناشی از خشکی دریاچه هستیم؟
این اتفاق در سال 1394 رخ داد. بیماری های پوستی، فشار خون و بسیاری از بیماری ها در شمال غربی دریاچه ظاهر شد. در برخی از سواحل دریاچه با جلوگیری از چرای بیش از حد دام، نمک تثبیت شد و پوشش گیاهی احیا شد. کاشت گیاهان نمک دوست توسط سازمان منابع طبیعی تا سال 1400 تا حدودی از خسارات ناشی از خشکسالی کاسته شد. این یک روند کاهشی بود.
حالا که منتشر شده به وضعیت سال 2018 برگشتیم، در سال 2018 هم بیماری هایی داشتیم. اگر این روند ادامه پیدا کند به سال های 92 و 94 برمی گردیم، خدای نکرده به آن روز برگردیم. می توان از آن پیشگیری کرد، اما سه تا چهار سال از برنامه عقب هستیم.
آیا تحقیقاتی در مورد سه سال اخیر و افزایش بیماری ها انجام شده است؟
اکوسیستم دریاچه به سال های 2018 و 2019 بازگشته است. این وضعیت بیماری در سال 2019 است نبود چون 5 سال روی دریاچه کار کردند. الان وضعیت ما مثل سال های 1998 و 1999 است. 4 سال از دست داده ایم. اگر شرایط رها شود دو تا سه سال دیگر به وضعیت سال های 92 و 94 برمی گردیم. دولت آقای رئیسی در این سه سال هیچ کاری برای دریاچه نکرده است. آقای جهرمی سخنگوی دولت سیزدهم که در سال 1401 اعلام کرد دریاچه را احیا می کنیم باید پاسخ دهد. آنها دریاچه را در سال 2018 بازگرداندند. فرصت طلب و عوام فریب بودند. آنها به جای اینکه به دنبال پاکسازی باشند، به مصرف کنندگان آب بهایی پرداختند.
اگر امروز مقر دولت آقای پزشکیان برنامه ها را تدوین و دنبال کنید، در سال 1412 یا 1413 به وضعیت مطلوب خواهیم رسید. تاکید می‌کنم رئیس‌جمهور از وضعیت دریاچه اطلاع و کنترل دقیقی دارد و مسئولیت احیای آن بر عهده آقای عارف است.