هفتمین شب سنگلج با موضوع «خوانش معماری تهران قدیم» در منزل پدری جلال آل احمد برگزار شد.
به گزارش مهر این نشست با سخنرانی فاطمه خدادادی آق قلا (معمار و مدرس دانشگاه) همراه بود و محمدرضا وحدتی دبیر جلسه بود.
محمدرضا وحدتی در این نشست گفت: گاهی که در تهران قدم می زنیم و خانه های تاریخی را می بینیم، با شناخت معماری، سبک آجر و… می توان دوران تاریخی آن را شناخت که حضور در خانه پدری جلال آل احمد از این موضوع جدا نیست و امروز به بررسی برخی از عناصر خانه های تاریخی می پردازیم.
فاطمه خدادادی آق قلا معمار و مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه معماری در شهر چگونه تعریف می شود، گفت: محله های مرکزی شهر چه ویژگی هایی دارند که با قدم زدن در آن فضایی تاریخی و قدیمی به رهگذران می بخشد. آنها یکی از مسائلی است که شاید در شهرهای جدید کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
وی ادامه داد: راسته بازارها و پس کوچه ها، مساجد و ارگ ها عناصر اصلی بافت شهرهای قدیمی هستند. تهران قدیم هم روستا بود و بعدها گسترش یافت و شهر شد. در گذشته مسیرهای دسترسی به مناطق خصوصی و خانه ها روشن و شهرها دارای شریان های دسترسی مجزا بودند. حتی فضاهای داخل خانه ها هم نام هایی مانند مهمانسرا، آندرونی، هشتی، پستو و … دارند. شناخت دوره های تاریخی نیز به همین صورت قابل استناد است. با کاهش عناصر خانه، به دوران جدید نزدیک می شویم.
خدادادی تصریح کرد: ابعاد پنجره ها و دیوارها نیز یکی یکی دیگر از عناصری است که می تواند تاریخچه خانه را تعیین کند. هر چه پنجره ها کوچکتر و دیوارها ضخیم تر باشند، خانه قدیمی تر است. البته هر چه به دوره مدرن نزدیک می شویم، سبک و مدل معماری تغییر می کند. گاهی اوقات شاهد تاثیر یک دانشجوی کارشناسی ارشد در معماری هستیم. مرزها و حریم ها در خانه ها مهم است، هر چه فضا کوچکتر باشد دوره تاریخی آن قدیمی تر است. فضاهای اصلی دارای هندسه هستند و فضاهای نشیمن یکی از مهم ترین عناصر خانه ها هستند.
این معمار و مدرس دانشگاه درباره معماری حر عصر گفت: خانه های قاجاری به ویژه در ورودی ها شبیه هم هستند. این تفاوت در خانه پدری جلال آل احمد نیز مشهود است. وقتی صحبت از معماری ایرانی به میان می آید، خانه ها نباید تزئینات خود را به رخ بکشند، زیرا هر دوره ویژگی های خاص خود را دارد. اما در بیشتر خانه ها سقف و پشت بام ها با انواع آجر تزئین می شد. از دوره زندیه تا قاجاریه از میزان و حجم تزیینات کاسته می شود، زیرا با افزایش مهاجرت از روستاها به شهرها مواجه هستیم و نیاز به خانه سازی سریعتر است، بنابراین تزیینات کاهش می یابد تا سرعت ساخت افزایش یابد. این امر در خانه پدری جلال آل احمد نیز مشهود است و با وجود معماری ایرانی که در آن می بینیم، تزئینات آن کاهش یافته است.
وی یادآور شد: در خانه های تاریخی نمی توان همه عناصر را یکسان یافت زیرا جایگاه صاحب خانه در عناصر هویت نماینده خانه تاثیرگذار بود. این در حالی است که در معماری عصر حاضر همه نماها یکسان شده اند و به قول معروف نمای رومی مد شده است. در گذشته خانه ها فضاهای متفاوتی داشتند اما در عصر حاضر اینگونه نیست. البته در دوره پهلوی دوم شاهد تاثیر معماری غربی در ساخت بناها هستیم. بعدها معماران و شهرسازان وارد می شوند.
خدادادی در خصوص معماری معاصر و عناصری که اهمیت پیدا می کند نیز گفت: عنصر آب و پوشش گیاهی بیش از سایر عناصر در معماری معاصر مورد استقبال قرار می گیرد، عناصری که بیانگر عنصر مشخصه و جمعی هستند. البته اکنون شاهد اضافه شدن فضاهایی مانند زندگی خصوصی به خانه ها هستیم. وقتی پدر جلال آل احمد چنین خانه ای دارد نشان دهنده هویت و سابقه اوست که در چنین خانه ای زندگی کرده است.
وی در جمع بندی این نشست گفت: هر ایرانی می تواند نمونه ای برای حفظ هویت معماری ایرانی باشد. از خانه های تاریخی استقبال کنیم و نام خانه کلنگی را روی آن نگذاریم. ما از تاریخ و هویت خود فاصله گرفته ایم تا در مدار توسعه قرار بگیریم، باید هویت امان را حفظ کنیم.