قسمت اول
سی و ششمین جشنواره بین المللی فیلم های کودک و نوجوان اواسط مهرماه امسال بار دیگر در اصفهان برگزار می شود. جشنواره ای که گاهی سالانه، گاهی هر دو سال یکبار و در برخی سال ها به طور کامل از تقویم رویدادها حذف شده است. این جشنواره دیگر شور و نشاط گذشته را ندارد و بیشتر به یک رویداد تشریفاتی تبدیل شده که روح بین المللی سابق خود را از دست داده است. اما نباید این جشنواره را فراموش کرد یکی یکی از قدیمی ترین و مهم ترین رویدادهای سینمایی ایران است و نقش مهمی در پیدایش و رشد سینمای ایران به ویژه سینمای کودک و نوجوان داشته است.
جشنواره فیلم کودک و نوجوان رسماً در سال 1361 آغاز به کار کرد و به مرور زمان از بخشی کوچک و ناچیز جشنواره فجر به رویدادی مستقل و مهم تبدیل شد. این استقلال با نمایش آثار مختلفی از سینماهای مختلف جهان همراه بود که به غنای سینمای کودک ایران کمک کرد.
قبل از انقلاب اسلامی جشنواره فیلم کودک به طور مرتب در ایران برگزار می شد. این جشنواره که از سال 1345 در تهران و گاه در شهرستان ها برگزار می شد، به عنوان محل نمایش آثار ارزشمند سینمای کودک شناخته می شد. در این مدت فیلم‌هایی چون «نان و کوچه» ساخته عباس کیارستمی و «سفر» ساخته زیبای بهرام بیدایی ساخته شد که تا به امروز در یادها مانده است.
فیلم «هفت تیر چوبی» ساخته شاپور قریب از جمله آثاری بود که در دهه 50 و 60 در کتابخانه های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به نمایش درآمد و برای بسیاری از کودکان ایرانی از نسل های مختلف شناخته شد. این فیلم ششم خرداد در دهمین جشنواره فیلم کودک و نوجوان به نمایش درآمد آبان در سال 1354 به نمایش درآمد و مورد توجه منتقدان قرار گرفت. “هفت تیر چوبی” در شهریور 1355 جایزه طلایی بهترین فیلم کوتاه اولین جشنواره بین المللی فیلم قاهره را دریافت کرد. این فیلم در سال 1977 نیز در اولین جشنواره بین المللی فیلم کودک و نوجوان در لوزان سوئیس برنده دو جایزه اول از هیئت داوران نوجوان و کودک شد.
اما با انقلاب اسلامی در سال 57 این جشنواره متوقف شد. بعد از انقلاب ضرورت احیای این جشنواره به وضوح احساس می شد. پس از انقلاب، جشنواره به مدت چهار سال تعطیل شد و جشنواره فجر جایگزین آن شد. اما سینمای کودک و نوجوان ایران از دهه 60 و 70 با حضور فیلم های موفقی چون اثر الهام بخش امیر نادری، دونده، بچه های بهشت، فیلم ماندگار مجید مجیدی، توانست جایگاه خود را در عرصه بین المللی بازیابد.
اما بعد از این دوران درخشان سینمای کودک کم کم رو به افول گذاشت. دلایل متعددی برای این کاهش پیشنهاد شده است. این موارد شامل کاهش بودجه، تغییر ذائقه مخاطبان و معرفی فناوری‌های جدید مانند پلتفرم‌ها و فضاهای مجازی بود که فرصت‌های زیادی را برای کودکان و جوانان باز کرد. اما از طرفی به سینما لطمه زد. فیلم هایی که در دهه های گذشته محبوبیت فوق العاده ای داشتند، جای خود را به فیلم های تجاری و سطحی داده اند که بیشتر به فروش باکس آفیس می پردازند تا ارائه محتوای ارزشمند.
سینمای کودک و نوجوان ایران اکنون بیش از هر زمان دیگری نیازمند توجه و حمایت است. نبود محتوای فرهنگی مناسب برای کودکان و نوجوانان باعث شده تا نسل های جدید از سینمای خود فاصله بگیرند.
سینمای کودک ایران از بدو پیدایش همواره بین دو موقعیت متناقض در نوسان بوده است. از دوران پر رونق و شکوه تا دوران رکود و فراموشی. این وضعیت دوگانه حاصل ترکیبی از عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است که به شیوه های پیچیده ای بر این سینما تأثیر گذاشته است.
از سوی دیگر سیاست فرهنگی و اقتصادی نیز نقش مهمی در این بحران داشت. در حالی که سینمای کودک نیازمند حمایت جدی و برنامه ریزی بلندمدت بود، توجه به آن در اولویت های بعدی قرار گرفت و به نوعی به حال خود رها شد. گاهی تلاش هایی برای احیای این سینما صورت می گرفت اما این تلاش ها یا ناقص بود یا ناکام ماند نبود زیرساخت های لازم موفقیت آمیز نبود.
با این وجود، جشنواره بین المللی همچنان ادامه دارد یکی این یکی از مهمترین رویدادهای سینمایی در این حوزه باقی مانده است. این جشنواره با وجود همه مشکلات و ناملایمات، بستری را برای ارائه و حمایت از آثار کودکان و نوجوانان فراهم کرد. اما این سوال همچنان باقی است: آیا این جشنواره می تواند سینمای کودک و نوجوان ایران را از بحران نجات دهد؟
سینمای کودک و نوجوان برای غلبه بر چالش های کنونی و تجدید خود نیازمند «نفس عمیق» است. زیرا سینما برای پاسخگویی به تغییرات اساسی در روش های مصرف محتوا نیازمند جذب خلاقیت و ایده های نو است.
برای رسیدن به این هدف، همکاری نزدیک نهادهای فرهنگی، تصویربرداران و آموزش و پرورش ضروری است. این همکاری می تواند راهکارهایی برای احیای سینمای ارزشمند کودک و نوجوان ارائه دهد و زمینه را برای تولید آثار خلاقانه و آموزنده ایجاد کند.
همچنین تغییر سیاست های فرهنگی برای حمایت مالی و معنوی از تولید فیلم های باکیفیت در این حوزه ضروری است. اگر سینمای کودک اهمیت نفس عمیق کشیدن را درک کند، می تواند جایگاه خود را در دنیای امروز پس بگیرد و تحولی مثبت ایجاد کند. سینمای کودک و نوجوان ایران زمانی سینمای مولد و الهام بخش به شمار می رفت، اما امروز برای بازگشت به دوران شکوه خود و جذب نسل جدیدی از مخاطبان سینما نیازمند بازنگری اساسی است.
5757