نکته جالب این اتفاق خوش‌یمن این است که این ارقام به نام دختران ایرانی نامگذاری شده‌اند: توکا و هستی. صالح محمدی، رئیس جهاد کشاورزی گیلان به همشهری می‌گوید که توکا، یکی از نام‌های دخترانه گیلکی است که در قدیم بیشتر استفاده می‌شد و حالا با نامگذاری این رقم برنج به نام توکا، آن را هم بیشتر خواهیم شنید.
شیوه نامگذاری ارقام برنج سابقه طولانی در کشور دارد و برخی اسامی تاریخچه جالبی هم دارند. به بهانه نامگذاری ارقام جدید از قصه نامگذاری ارقام برنج ایرانی سراغی می‌گیریم.
برنج صدراعظمی
به گزارش همشهری آنلاین، داستان نامگذاری برنج صدری یا صدراعظمی به روزگار قاجار برمی‌گردد. در زمان ناصرالدین شاه، هنگامی که صدارت کشور بر عهده میرزا آقاخان نوری بود، عده‌ای را مامور کردند و به کشورهای آسیای شرقی فرستادند تا برنج و تخم چغندر را به شمال کشور وارد کنند. طبق این روایت برنج صدری در همین زمان از هندوستان آورده و به نام برنج صدر اعظمی نامگذاری شد. بعدها این نام از برنج صدراعظمی به برنج صدری تغییر نام یافت.
هاشمی، یادگار کشاورز گیلانی
یکی از ارقام برنج صدری، برنج صدری هاشمی است. یوسف هاشمی‌زاده، کشاورز گیلانی در سال ۱۳۶۴ در روستای چاپارخانه متوجه چند خوشه برنج متفاوت در شالیزارش شد که بلندتر از سایر خوشه‌ها بودند و ساقه باریک‌تری داشتند. او این خوشه‌های ویژه را جمع‌آوری کرد و تا سال بعد، آنها را کنار گذاشت.
در آغاز بهار، خزانه جداگانه‌ای برای آنها گرفت، نشا کرد و در فصل برداشت هم، جداگانه و با احتیاط، آنها را درو کرد. او چند سال این کار را انجام داد؛ به‌طوری‌که در سال ششم، یک مشت خوشه‌ای که در ابتدا پیدا کرده بود به بالای یک تن رسید.
او شلتوک‌ها را به شالی‌کوبی روستای چاپارخانه برد. مدیر کارخانه از کشاورز پرسید که نام این برنج چیست؟ او پاسخ داد که نامی برای آن نگذاشته است. مدیر شالی‌کوبی نام آن را برنج هاشمی گذاشت. یوسف هاشمی‌زاده که عطر و طعم خوب برنج هاشمی را برای ایرانیان به یادگار گذاشت، ۲۲ اسفند ۱۴۰۱ از دنیا رفت.
خوشه متفاوت برنج در شالی
برنج علی کاظمی هم نوعی از برنج صدری است. داستان کشف این رقم به سال ۱۳۶۰ در یکی از روستاهای گیلان وکشاورزی به نام علی کاظمی برمی‌گردد. او هنگامی که داشت محصولات زمینش را برداشت می‌کرد، متوجه یک خوشه برنج شد که با سایر برنج‌ها فرق دارد.
برنج علی کاظمی بیش از ۵۰ هزار هکتار از شالیزارهای استان گیلان را به خود اختصاص داده است. این برنج بیشتر در نواحی غربی استان گیلان مانند صومعه‌سرا و فومن به دلیل آب وهوا و خاک مناسب کشت می‌شود.
تبرک نام ائمه
نامگذاری بعضی از ارقام برنج به نام ائمه به خاطر تبرک انجام می‌شده مانند برنج مولایی. گفته می‌شود ارقام برنج مولایی از سوی زائران ایرانی عتبات از عراق به شمال آورده شده. برنج مولایی اصولا جزو برنج‌های دانه بلند و از جمله ارقام مرغوب محسوب می‌شود، ولی در خوزستان نوعی برنج دانه کوتاه کشت می‌شود و به نام گرده مولایی مشهور است.
توکا، اسم دختران گیلک
«پرنده‌ای از خانواده گنجشک با منقاری باریک و تنی رنگارنگ» این معنی اسم دخترانه گیلکی توکاست که حالا آخرین رقم برنج رونمایی شده به این نام خوانده می‌شود. رئیس جهاد کشاورزی گیلان به همشهری می‌گوید: «اسم توکا بیشتر در قدیم استفاده می‌شد و حالا خیلی کم شنیده می‌شود. نامگذاری یک رقم برنج به نام دخترانه گیلکی این اسم را دوباره یادآوری می‌کند.» صالح محمدی می‌گوید: «بحث نامگذاری ارقام جدید از سوی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر انجام می‌شود. نگاه به اسامی با اصالت و بومی هر منطقه هم باعث شد تا نام توکا باری آخرین رقم رونمایی شده برنج انتخاب شود.»
توکا، آخرین رقم برنج رونمایی شده است و با خصوصیاتی که دارد، سبب افزایش رونق کشت شالیکاران و نیز افزایش درآمد آنان خواهد شد. محمدی در توضیح بیشتر می‌گوید: «رقم توکا ترکیب رقم‌های چهارم دیلمانی و علی کاظمی است. رقم توکا همان کیفیت ارقام محلی را دارد و ارتفاع بوته حدود ۱۰ سانتی‌متر کمتر شده و یک هفته تا ۱۰ روز زودتر به بار می‌نشیند. از رقم توکا ۵ و نیم تن شلتوک به دست می‌آید که نشان دهنده عملکرد بالای این رقم است. زودرس بودن آن هم راهی برای عبور از چالش کم‌آبی است.»
آنام، مادرم
رئیس جهاد کشاورزی گیلان می‌گوید که در گذشته هم در نامگذاری ارقام برنج به نام‌های با هویت توجه خاصی شده‌بود. صالح محمدی ادامه می‌دهد: «رقم آنام چندی پیش رونمایی شد. آنا در زبان ترکی به معنای مادر است و آنام یعنی مادرم. این نام زیبا هم برازنده یک رقم برنج است که برای ما نشانی از برکت دارد.»
محمدی، رقم آنام را حاصل تلاقی بین رقم صالح و رقم محلی هاشمی معرفی می‌کند و می‌گوید: «موسسه تحقیقات برنج کشور تا کنون ۶۰ رقم برنج معرفی کرده که در بین آنها اسامی اینچنینی هم دیده می‌شود که مورد استقبال و پسند عموم مردم جامعه است.»
هستی، امید، مازند
اسامی جدید دیگر ارقام برنج نیز قابل تامل است. هستی، هم نام دخترانه ایرانی است که بر روی یک رقم برنج گذاشته شده. این رقم هم مقاوم به خشکی است و به کشاورزان درمناطق خشکی از جمله شرق مازندران توصیه می‌شود.
امید، نام پسرانه ایرانی هم از ارقام پرمحصول و در مرحله نهایی پیش از رونمایی است که عملکرد بیش از ۸ تن در هر هکتار از خصوصیات مهم آن است. چندی قبل نیز رقم کیان که حاصل تلاقی ارقامی از گروه‌های اصلاح شده و محلی ایرانی است و مقاومت بالایی نسبت به خشکی دارد، معرفی و رونمایی شده بود.
مازند هم یک رقم نسبتا جدید است که از تلفیق بین ارقام ایرانی و ارقام پر محصول خارجی است که در عین داشتن راندمان بالا، کیفیت پخت مناسبی نیز دارد. مازند به معنای مرد مازندرانی است. رقم هستی هم که حاصل پژوهش مشترک مؤسسه تحقیقات برنج کشور با پژوهشکده انرژی هسته‌ای است، نام دخترانه ایرانی است.
ماجرای نامگذاری ارقام برنج
نگاهی به نامگذاری ارقام برنج از گذشته تا کنون نشان می‌دهد الگوهای متفاوتی در نامگذاری دخیل بوده‌است. مشخصات فیزیکی دانه برنج، نخستین روشی بوده که کشاورزان برای نامگذاری رقم برنج از آن استفاده می‌کردند. گرده، استخوانی، صدفی، پیله و چمپا اسامی بر مبنای شکل دانه است. گاهی رنگ رقم برنج را تعیین می‌کرده، مثل سرخه و سفید چمپا.
گاهی هم ابعاد دانه، مثل غول چمپا، چمپا کوتاه، چمپا نازک. عطر برنج هم بی‌تاثیر نبوده، مثل عنبر بو، عطری. نامگذاری بر مبنای وضع ریشک و رنگ آن هم به اسامی بیدم، دم سیاه، دم سفید، دم زرد منجر شده.
برخی از ارقام برنج را به منطقه‌ای موسوم می‌شود که مبداء اصلی یا محل فعلی کشت آن رقم است. مانند آستانهای، آملی، طارم، لنجانی، املاکی، گرده شیراز، سپید رود، زاینده رود، هراز و یاسوج ۱.
نامگذاری پارهای از ارقام برنج بر مبنای مدت زمان لازم برای رسیدن آن صورت گرفته، مانند زودرس. شصترس یا شصتک یعنی برنجی که دو ماه پس از نشا محصول آن قابل درو باشد.
برخی از اسامی فعلی برنج ایرانی ریشه هندی دارد، مانند برنج چمپا که از واژه سانسکریت چمپکا به معنای یاس گرفته شده. در هندوستان برنجهایی که زمان پخته خوش عطر و بو بودند، چمپکا خوانده می‌شدند.
در رقم ندا نیز حرف (ن) برگرفته از نام دکتر نعمتزاده (پدر برنج ایران در مازندان)، حرف (د) برگرفته از حرف اول دانشگاه و حرف (آ) نشان دهنده شهر آمل است.
رویدادهای تاریخی یا طبیعی مختلف هم گاهی روی رقم برنج نامگذاری شده مانند فجر، خزر و شفق. راه و رسم خشک کردن شلتوک برنج و چگونگی تبدیل آن به برنج روشی برای نامگذاری است، مانند برنج دودی، برنج ترکوب، برنج دنگی.
مراحل نامگذاری و ثبت ارقام برنج
نامگذاری برنج برای خودش مراحلی دارد. بعد از انجام انواع آزمایشات لازم و انجام طرحهای تحقیقی- ترویج رقم جدید، مجری طرح برای معرفی رقم، گزارش کار را به شورای تحقیقات و نیز کمیته فنی می‌فرستد. بعد از تصویب، برای وزیر جهاد کشاورزی ارسال و پس از تایید نهایی، برای ثبت یکی از نام‌های پیشنهادی به موسسه ثبت و نهال بذر ارسال می‌شود. پس از تمایز یکنواختی با دیگر ارقام، رقم جدید نامگذاری می‌شود.
منبع:عصرایران