علی حاتمی به مناسبت زادروز شاعر سینمای ایران دلش را به یاد می آورد

سوسن سیرجانی | ابراهیم و اسماعیل هر دو با من در یک بدن بودند، گفتم: ابراهیم فدای اسماعیل. قلم نی تو از ناکجا آمدی نی در کف دستم نرم بود نی نفس خود را داشت نفس مال من بود نه آهنگی دمیدم انگار نفس پشت نفس می دمید این دیالوگ را دوباره بخوانید تا دلیل آن را بدانید که «علی حاتمی» را سعدی سینمای ایران «علی حاتمی» می‌خواند، سال‌هاست که دیالوگ‌هایش در زبان جامعه رخنه کرده است و «آیین یک آیین کسل‌کننده نیست». ما تمام عمر دیر آمدیم» و «خدایا! چند تا دشمن داری؟… ما دوستان شما هستیم، گروهی از بیماران روانی» و ده ها نمونه دیگر.

به گزارش بازتاب آنلاین، اگر علی حاتمی زنده بود امروز 24 ساله می شد. مرداد او 80 ساله بود. لقب سعدی سینمای ایران را به دلیل تجربه نمایشنامه نویسی به او داده اند. یکی او یکی از افراد بی نظیر در زمینه دیالوگ نویسی در آثار نمایشی بود. حاتمی سه دهه در سینما فعالیت کرد و آثار بزرگی از خود به جای گذاشت. او فعالیت خود را به سینما محدود نکرد و سه سریال برای تلویزیون ساخت. حاتمی را کارگردان مولفی می دانستند که شیوه خاص خود را در کارگردانی آثارش داشت. تلفیق تاریخ و داستان بر اساس برداشت شخصی او از تاریخ، او را به روایتگری متفاوت از زندگی ایرانیان در طول تاریخ تبدیل کرد.

قبل از ورود به سینما | علی حاتمی فعالیت هنری خود را با نوشتن نمایشنامه از دهه 40 در رشته هنرهای دراماتیک آغاز کرد و تا اواخر دهه 40 مشغول نوشتن نمایشنامه و کارگردانی تئاتر بود. یکی یکی از مهمترین نمایشنامه هایی که در این دوره نوشت و اجرا کرد، نمایشنامه «حسن کچل» بود. او این قطعه موسیقی را بر اساس یک داستان عامیانه قدیمی ایرانی نوشته است. موفقیت این تئاتر دوستانش را بر آن داشت تا آن را به فیلم تبدیل کنند. کارگردانی فیلم با تئاتر متفاوت بود و حاتمی شاید از عهده آن بر نمی آمد. اما او استعداد خود را در تئاتر به کار گرفت و در سال 1348 در اوج جنبش موسوم به فیلم فارسی، یک فیلم موزیکال تاریخی را جلوی دوربین برد.

سینمای قبل از انقلاب | «حسن کچل» به عنوان اولین تلاش کارگردانی علی حاتمی، فیلم قابل قبولی بود و بیشتر تجربه ای برای ساخت فیلم های بعدی بود. «طوقی»، «باباشمل»، «قلندر»، «خواستگار» و «ستارخان» تا اوایل دهه 50 فیلم های بعدی علی حاتمی بودند که از آن جمله می توان به «ستارخان» اشاره کرد که به سبک و لحن آثار بعدی حاتمی نزدیکتر بود . او آزادی یک رویداد تاریخی را به دست گرفت و بر اساس آن فیلمنامه ای جذاب نوشت. حاتمی به دلیل فعالیت در تلویزیون تا اواسط دهه 50 دیگر فیلمی نساخت اما در سال 1356 «سوته دلان» را با داستانی عاشقانه جلوی دوربین برد. این فیلم شاخص ترین اثر حاتمی قبل از انقلاب است.

سینمای بعد از انقلاب | علی حاتمی از سال 1358 مشغول ساخت یک سریال تاریخی بود، اما در کنار آن، تا اواسط دهه 60، اولین کار حاتمی پس از انقلاب، «حاجی واشنگتن» بود که در سال 1361 ساخته شد. تا سال ۱۳۷۷ در بازداشت بود و پس از مرگ آزاد شد. «کمال الملک» دومین اثر او در دهه 60 بود، اثری تاریخی که در مقایسه با دیگر آثارش نگاه شخصی به تاریخ نیست و به زندگی نقاش بزرگ ایرانی می پردازد. «جعفرخان از فرنگ برگشته» تنها فیلم کمدی کارنامه حاتمی است که بر اساس یک بازی قدیمی جلوی دوربین ساخته شد اما او آن را نیمه کاره رها کرد و در نهایت فیلم توسط محمد متوسلانی به پایان رسید. آخرین فیلم علی حاتمی در دهه 60 «مادر» بود. اثری که اصراری بر روایت داستان نداشت و بیشتر بر احساسات و روابط انسانی تکیه داشت. «دلشدگان» و «جهان پهلوان تختی» از آثار حاتمی در دهه 70 بودند. اما «جهان پهلوان تختی» آخرین اثر او بود که به دلیل سرطان و مرگ نیمه کاره رها شد.

فعالیت تلویزیونی | در اوایل دهه 50، علی حاتمی مانند بسیاری از کارگردانان آن سال ها جذب تلویزیون ملی ایران شد. در سال 1352 سریال «قصه های مالاوی» را بر اساس داستان های مثنوی معنوی ساخت که در نوروز 1353 از تلویزیون پخش شد و پس از آن حاتمی به سراغ داستان زندگی ناصرالدین شاه رفت و سریال «ناصرالدین شاه» را ساخت. سلطان صاحبقران» با روایتی غیر خطی از دوران سلطنت این پادشاه قاجار. این سریال 13 قسمتی بسیار پرمخاطب بود و قبل از انقلاب دو بار از تلویزیون پخش شد. «هزاردستان» بزرگترین پروژه سال های فعالیت علی حاتمی بلافاصله پس از انقلاب کلید خورد. او برای ساخت این سریال که داستانی از پایان جنگ جهانی اول تا روی کار آمدن رژیم پهلوی را روایت می کند، شهری در اتوبان مخصوص کرج ساخت تا فضای آن زمان را به اندازه کافی بازآفرینی کند. ساخت «هزاردستان» 8 سال به طول انجامید. پس از درگذشت حاتمی، دو فیلم «کمیته مجازات» و «تهران نو» از این مجموعه برداشت و روانه سینماها و تلویزیون شد.

مهمترین آثار. | بیشتر آثار علی حاتمی ماندگار و مهم است. اما اگر قرار باشد مهمترین آثار کارنامه او را انتخاب کنید، باید سه اثر انتخاب شود. اول از همه، “سوتدلان”; فیلمی لطیف که در آن حاتمی روابط پیچیده انسانی، مذهبی و عاطفی را از نگاه مردی میانسال عقب مانده ذهنی به تصویر می کشد. شخصیت مجید زراوچی با بازی بهروز ووشقی یکی او یکی از ماندگارترین شخصیت های سینمای ایران است. دومین اثر مهم حاتمی «مادر» است. داستان یک خانواده از هم پاشیده. مهر مادر همه را دور هم جمع می کند. این فیلم یکی یکی از آثاری است که از دهه 60 تاکنون صدها بار از تلویزیون پخش شده است، اما هنوز هم دیالوگ هایش دیده و شنیده می شود. و سومی «هزاردستان» که طولانی ترین پروژه سال های فعالیت علی حاتمی بود. او در این سریال تمام حرف ها و انتقاداتی را که از اوضاع سیاسی و اجتماعی داشته است در قالب دیالوگ و طرح این سریال بیان کرده است. «هزاردستان» شاید از نظر داستانی ضعف هایی داشته باشد، اما از نظر ظرافت بصری و کارگردانی، شاخص ترین اثر حاتمی است.