پاتوق خاص تهرانی‌ها در محرم که خیلی‌ها از آن خبر ندارند

بازتاب آنلاین: تکه دولت، تکه همایونی، تکه قصر یا تکه بزرگ شاهی همگی نام مکان هایی بودند که در حدود سال 1259 شمسی در تهران تأسیس شدند مکانی بسیار بزرگ با معماری شگفت انگیز که گنجایش 20000 نفر برای دیدن تعزیه را داشت و بسیاری را دید. حوادثی در عمر کوتاه آن، از نگهبانی از اجساد ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه گرفته تا رأی به انقراض سازندگان آن، یعنی حکومت قاجار. در این مقاله می خواهیم داستان این بنای ارزشمند را بیان کنیم.

نماد تهران در دوره ناصرالدین شاه

وابستگی دولت یکی یکی از نمادهای تهران در دوران ناصری، در حدود سال 1259 شمسی در محله کاخ گلستان تأسیس شد. تکه همایونی محلی برای اجرا و تماشای تعزیه، پذیرایی شاهان قاجار و مهمانان خارجی آنها و حتی چشم و چشم مقامات دولتی و درباریان بود. این بنای عظیم به عنوان بزرگترین و اولین آمفی تئاتر ایران شناخته می شود که تاثیر آن بر تعزیه و اجراهای ایرانی غیرقابل انکار است و به دلیل عمر کوتاهش اتفاقات زیادی از نگهداری پیکرهای شاه شهید و مظفر آل را به خود دیده است. – رای دین شاه به انقراض سلسله قاجار که به نوبه خود حمایت دولت را از دست داده بود.

ناصرالدین شاه یکی از پادشاهان تجددخواه عصر قاجار بود که در دربار وسایل نوسازی را تا حد امکان فراهم کرد. او نیم قرن بر تخت سلطنت نشست و عاشق هنر بود. گاهی شعر می گفت و گاهی نقاشی می کرد و شاید یکی از اولین عکاسان ایران باشد. او مانند دیگر پادشاهان قاجار مذهبی و معتقد بود. با تأسیس سلسله صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع در ایران، سبک جدیدی از عزاداری به نام روضه خوانی و نوعی اجرا با اشعار و متون مربوط به واقعه کربلا با ایجاد تکیه ها، حسینیه ها و موقوفات ایجاد شد. . . این مراسم در دوره قاجاریه با شدت بیشتری دنبال می شد. در این عصر مردم سعی می کردند با ساختن ستون های عزاداری و اهدای آنها به اجر دنیوی و اخروی دست یابند.

تکیه دولت به دستور ناصرالدین شاه ساخته شد. این بنا در جنوب کاخ گلستان و به مساحت حدود 2850 متر به دستور شاه به دوستعلی خان معیرالممالک که در آن زمان رئیس حکومت سلطنتی بود در مدتی حدودا ساخته شد. پنج سال. سالهای بین 1245 تا 1250 و تقریباً همزمان با شمس العماره. از معمار این بنا اطلاع دقیقی در دست نیست، اما در برخی منابع از استاد حسینعلی مهرین و در برخی دیگر از استاد شیر جعفر نام برده شده است.

شاید جالب باشد بدانید که فضای شیبدار باز بوده است. مادام سرنا در دفتر خاطرات سفر خود که در سال 1883 در پاریس منتشر شد، نوشت: این ساختمان ناتمام که سقفی ندارد، با هزینه های زیادی ساخته شده است. معمار ایرانی که هدفش اسکان تعداد زیادی از مردم در داخل آن بود، نتوانست ساختمان را پوشش دهد. یکی یکی از وزرای شاه به این فکر افتاد که پس از هر تعزیه، سقف را با پرده بپوشانند و آن را بردارند که ابتکار مورد علاقه شاه بود.

معماری ساختمان

ساختمان عظیم دارای سه ورودی است. جعفر شهری در کتاب تهران قدیم درباره این بنا می نویسد: دو خیابان جلوی بازار برای مردان بود و دروازه ورودی شمس العماره که در خیابان نصیریه بود در آن زمان برای زنان بود. دروازه دیگر برای شاه و درباریان بود که از داخل کاخ گلستان به محل اقامت شاه راه داشت. بیش از 5000 شمع و لامپ برای روشنایی پایه و چهار لامپ گازی برای روشنایی محوطه و سکوی نگهدارنده و از چهار چتر برای پخش نور به جای لامپ استفاده شد.

در سال 1264 محمدحسین امین الضرب اولین مولد برق کشور را به ارمغان آورد و پس از دو سال وابستگی به مخالفت با دولت پرداخت. تماشاگران وابستگی به حکومت از نجیب زادگان گرفته تا مردم عادی را شامل می شد. مردم عادی در حیاط دور سکوی سنگی نشسته بودند. اساساً حمایت های دولتی فضایی برای حضور خانواده ها بود. فرقی بین مردم و ثروتمندان نبود و همه در مراسمی که در این ساختمان برگزار می شد شرکت می کردند. ظاهراً این سازمان برای ناصرالدین شاه بیش از بهانه ای برای خوش گذرانی است، از حمایت از دولت و تسلیت گرفته تا عزاداری. نبود. در 12 اردیبهشت ماه در ماه ۱۲۷۵ ناصرالدین شاه قاجار توسط میرزا رضا کرمانی ترور شد. جسد شاه را به مدت یک سال در آرامگاه موقت در قسمت شاه نشین اقامتگاه دولتی گذاشتند.

مظفرالدین شاه نیز پس از ده سال حکومت بر اثر بیماری درگذشت و جسد او مانند پدرش در حبس حکومتی نگهداری شد. شاه خواسته بود جسد او را در عتبات دفن کنند، اما به دلیل سرما، موقتاً در آلونک نگهداری می‌شود. در دوران حکومت محمدعلی شاه و احمدشاه، وابستگی مغفول مانده و این دوران، زمان افول وابستگی به حکومت است. بنای بزرگ قدیمی شهر تا به قدرت رسیدن رضاشاه و پایان دوره قاجاریه میزبان مجمع بانیان بود.

پایان «وضعیت وابستگی»

در سال 1320 در جریان جنگ جهانی دوم ایران اشغال شد و محمدرضا شاه به جای پدرش به سلطنت رسید. پشتوانه ای که در آن روزها رها شده بود از بین می رود! به این ترتیب دولت بزرگ که تا آن روز نزدیک به هفت دهه خاطره پایتخت نشینان داشت، همین اراضی و بخشی از خاک خود را به شعبه بانک ملی سبزه میدان واگذار کرد. در حقیقت یکی یکی از زخم هایی که هرگز التیام نمی یابد، از بین رفتن حمایت های دولتی است.

داستانی که گفته شد خوانش قسمت دوم «رادیو نه» بود که به ماجراهای حمایت سابق تهران می پرداخت. این مطلب به صورت اقساطی منتشر می شود و به سراغ جاهایی می رویم که از چشم ها گم شده اند اما در دل ها جاودانه اند.