پدر جغرافیای ایران کیست؟

محمد حسن گنجی یکی وی از اساتید دانشکده ادبیات و علوم انسانی و بنیانگذار جغرافیا و هواشناسی نوین ایران بود.

به گزارش اختاز 24، وی به عنوان رئیس هواشناسی ایران، رئیس هواشناسی منطقه آسیا و عضویت در کمیته اجرایی سازمان جهانی هواشناسی شناخته می شد. وی در دبیرستان دارالمومنین تاریخ و جغرافیا تحصیل کرد و برای ادامه تحصیل در میان دانش آموزان دبیرستان به فرانسه رفت. اما چون در دبستان زبان انگلیسی را آموخته بود پس از چند ماه به انگلستان فرستاده شد.

استاد گنجی منشأ علاقه خود به جغرافیا و به ویژه هواشناسی را پدیده خشکسالی و سیل می داند که در دوران کودکی و جوانی در زادگاهش رخ داده و خسارات جبران ناپذیری به روستاییان وارد کرده است. پروفسور گنجی پس از بازگشت به ایران به عنوان استاد در دانشکده ادبیات و آموزش عالی به تدریس جغرافیا پرداخت. اندکی بعد به آمریکا رفت و دکترای جغرافیا گرفت.

دوران کودکی و جوانی محمد حسن گنجی

محمدحسن گنجی در 21 خرداد در سال 1291 در بردشند (قاهستان) به دنیا آمد. سرزمین قهستان مانند جزیره ای در دریای شن بود و مردم برای رسیدن به آن باید کیلومترها بیابان بی آب و علف را طی می کردند.

مردم این منطقه به ویژه مردم بیرجند از ایرانیان باستانی با رگه هایی از اقوام دیگر بوده اند که امرار معاش خود را عمدتاً از طریق کشاورزی و دامداری می گذرانده اند. همچنین دکتر خانواده گنجی از این افراد جدا نبود. او سه برادر و دو خواهر داشت که چهار نفر از آنها در همان شهر بیرجند تدریس می کردند و پدرش مدت ها فرماندار شهر قاین بود و همزمان به کشاورزی و دامداری می پرداخت.

محمدحسن گنجی در شش سالگی به مدرسه شوکتیه بیرجند رفت. در مدرسه شوکتیه رسم بر این بود که به دانش آموز اول، دوم و سوم به ترتیب مدال طلا، نقره و کتاب نفیس اهدا می شد و دکتر. گنجی در شش سال معلمی خود، چهار مدال طلا و دو مدال نقره گرفت، وقتی در جشن پایان این دوره این مدال ها را بر سینه خود می بست، چنان افتخار می کرد که به نظر او «انگار بود. او قلعه خیبر را فتح کرده بود.

پس از گذراندن دوره مقدماتی وارد دارالمعلمین تهران شد و توانست در رشته تاریخ و جغرافیا مدرک لیسانس بگیرد. سپس به عنوان دانشجوی منتخب به اروپا اعزام شد و در سال 1317 در دانشگاه ویکتوریا در منچستر انگلستان به تحصیل ادامه داد و مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته جغرافیا گرفت.

در سال 1331 محمدحسن گنجی مجدداً با بورسیه تحصیلی به آمریکا اعزام شد و دکترای خود را در رشته جغرافیا از دانشگاه کلارک دریافت کرد. پس از بازگشت به تدریس در دانشگاه تهران پرداخت و در سال 1358 بازنشسته شد. اما هرگز دست از کار نکشید و از سال 1364 با مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی شروع به همکاری کرد و از سال 1370 به عنوان مشاور رئیس دانشکده علوم زمین با دانشگاه شهید بهشتی همکاری کرد.

در طول جنگ اجباری، دکتر. گنجی مسئول بررسی و ارزیابی نقشه جبهه های جنگ در ستاد بسیج است. وی همچنین از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ مشاور رئیس سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح بود.

همسر و فرزندان محمد حسن گنجی

گنجی بیست و چهارم دی در سال 1320 با خانم لطیفه جوادزاده یکی از ایرانیان مقیم ارمنستان ازدواج کرد. آنها فرزندی نداشتند و تا پایان عمر در کنار هم بودند. دکتر. گنجی با وجود کهولت سن در دوران پیری از همسرش مراقبت می کرد.

اساتید و مربیان محمدحسن گنجی

مرشدان و اساتید گنجی در دوران تحصیل عبارت بودند از: میرزا احمد نراقی، شیخ احمد سلیمانی نراقی، سرهنگ علینقی وزیری، مفیدالملک، سید رضی حسین (مجری هندی)، عباس اقبال آشتیانی، سرگرد مسعود خان کیهان، بدیع الزمان فوروزان. کاظم عصار، دکتر. صادق رضازاده شفق، عبدالحسین شیبانی وحیدالملک، دکتر. عیسی صدیق، دکتر. اسدالله بیژن و…

حرفه و سمت های استاد محمد حسن گنجی

• استاد دانشگاه تهران

• رئیس اداره کل هواشناسی کشور

• نماینده دائم دولت ایران در سازمان جهانی هواشناسی

• نماینده مجلس وزارت راه

• رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی

• رئیس مؤسسه آموزش عالی امیر شوکت الملک علم بیرجند

• مشاور رئیس سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح

• عضویت در بخش جغرافیایی سازمان مطالعه و تدوین کتب علمی (بخش)

• عضویت در هیئت حاکمه اطلس اقلیم ایران در سازمان هواشناسی

• عضو مادام العمر انجمن جغرافیایی انگلستان

• عضو سابق انجمن سلطنتی مردم شناسی انگلستان و ایرلند

• عضو شورای عالی آمار

• عضو هیئت تحریریه دایره المعارف بریتانیا

• عضو افتخاری انجمن آمریکایی برای پیشرفت علم

• عضو شورای عالی مردم شناسی

• عضو انجمن جغرافیایی کشورهای آسیایی و آفریقایی

• عضو کمیته ملی هیدرولوژیک (یونسکو)

• عضو كميته آزمون دانشگاه تهران

• عضو کمیته بورسیه دانشگاه

• عضو کمیسیون همکاری های فرهنگی ایران و فرانسه (دانشگاه)

• عضو کمیته جغرافیایی فرهنگستان ایران

• عضو شورای عالی جغرافیایی وابسته به سازمان جغرافیایی کشور

• عضو کمیته برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش

• عضو هیأت امنای مدرسه عالی بازرگانی رشت

• عضو هیأت امنای دانشکده عالی علوم اراک

• عضو هیأت امنای هنرستان فنی تهران

• عضویت در اتحادیه سرودهای علمی

• رئیس اولین کنگره جغرافیدانان ایران

• عضو شورای دانشگاه تهران

• اولین رئیس انجمن جغرافیدانان ایران

خانه جغرافیا در تهران

در تاریخ سوم آذر در سال 1390 اقامتگاه ایشان با حضور استاد محمد حسن گنجی توسط شهرداری تهران تملک و به نام خانه جغرافیا نامگذاری شد. در حال حاضر این خانه به عنوان یکی یکی از مراکز و خانه های علم و زندگی در تهران به شمار می رود.

درگذشت استاد محمد حسن گنجی

پروفسور محمد حسن گنجی به دنبال سقوط در 28 جولای 2011 در محل اقامت شخصی خود دچار شکستگی جمجمه و خونریزی مغزی شد. سپس به بیمارستان پیامبر اعظم تهران منتقل شد و در آنجا تحت عمل جراحی قرار گرفت و سرانجام در سن 100 سالگی درگذشت. پیکر وی پس از تشییع از دانشگاه تهران برای خاکسپاری به شهر بیرجند منتقل شد و در 11 دی ماه برگزار شد. مرداد در ماه 1391 در خاک زادگاهش در باغ دکتر آرمید. محمدحسن گنجی در خیابان توحید.