ماهرخ ابراهیم پور: نشست نقد کتاب «پیامبران بومی ایران در قرون اولیه اسلام (شورش دهقانان و زرتشتیان محلی)» اثر پاتریشیا کرون، ترجمه کاظم فیروزمند، چهارشنبه 12. اردیبهشت ماه این مراسم با حضور علی بهرامیان محقق و پژوهشگر تاریخ اسلام در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. این کتاب در سال 1393 و زمانی که نویسنده در زمان انتشار درگذشته بود در آمریکا منتشر شد و در سال 1403 که در «نامک» منتشر شد، کاظم فیروزمند مترجم آن هنوز زنده بود. نبود. طبق اعلام قبلی، روزبه زرینکوب، استاد گروه تاریخ باستان دانشگاه تهران، قرار بود در این نشست شرکت کند اما موفق به شرکت در این نشست نشد.
پاتریشیا کرون در سال 1945 در دانمارک به دنیا آمد و در نوجوانی به مطالعه و آشنایی با کشورهای دوردست علاقه داشت. کرون قبل از ورود به دانشگاه به سه زبان آلمانی، انگلیسی و فرانسوی صحبت می کرد. او تاریخ خاورمیانه را برای تحصیل در دانشگاه انتخاب کرد، در سال 1974 دکترای خود را دریافت کرد و پس از دریافت کمک هزینه تحقیقاتی، تحقیقات اولیه خود را در مورد تاریخ خاورمیانه و اسلام آغاز کرد. تا به امروز تقریباً 10 کتاب از کرون منتشر شده است. کتاب «مهاجرت» که از پایان نامه دکتری او بیرون آمده، بدفهمترین کتاب او محسوب میشود. «تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام» از دیگر آثار این کارشناس فقید در سال 1391 منتشر شد. «خلیفه الله»، «بندگان سوارکار»، «تجارت مکه و ظهور اسلام»، «جوامع پیش از صنعت» و «تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام» از دیگر کتاب های این ایران شناس است. کرون همچنین 70 مقاله از جمله 10 مقاله در حوزه ایران شناسی منتشر کرده است.
علی بهرامیان، پژوهشگر تاریخی و رئیس بخش اسناد مرکز دایرهالمعارف اسلامی در نقد کتاب «انبیاء بومی ایران در قرون اولیه اسلام (شورشهای دهقانی و زرتشتی محلی)» گفت: دورانی که در آن پاتریشیا کرون وقایع دوران گذار از حکومت امویان به حکومت عباسی را که ایرانیان در آن نقش مهمی ایفا کردند، به نگارش درآورده است. تحرکات ابتدا از کوفه آغاز شد و سپس با یک دستگاه اطلاعاتی ویژه به سمت خراسان (شرق ایران) حرکت کرد و به جایی رسید که در سال 132 میلادی لشکریان اعزامی به کوفه توسط ابومسلم خراسانی توانستند این شهر را به آرامی تصرف و ویران کنند
وی افزود: آنچه در این مدت اتفاق افتاد و کم و بیش تا دوران پس از مامون ادامه داشت; یک رشته نهضت و قیام به ویژه در شرق ایران رخ داد. اولین شورش زرتشتی آفرید بود. او اصلاحاتی در دین زرتشت انجام داد. طبق روایات، موبدان زرتشتی نزد ابومسلم رفتند و گفتند که این شخص دین ما و شما را تباه کرده است و ابومسلم نیز لشکری فرستاد و به اعتقاد من در نزدیکی تربت یام به او ظلم کرد. پس از آن شورش ابن مقنق و استادیس و یوسف البرم و سرانجام بابک است که نزدیک به بیست سال در آذربایجان مقاومت کرد اما در نهایت از عباسیان شکست خورد و سرانجام افشین توانست بابک را فتح کند و او قلعه را فتح کند.
این پژوهشگر تاریخ اسلام تصریح کرد: از این رو، این دوره یک دوره خاص در تاریخ اسلام است و افرادی که در آن نقش داشته اند نیز به طور مختصر و مفصل توسط مورخان و بارها تحقیق شده است از جمله غلامحسین صدیقی در کتاب نهضت های مذهبی ایران در قرن دوم و سوم هجری و عبدالحسین زرین کوب در کتاب دو قرن سکوت. و «ایران پس از اسلام» و خود پاتریشیا کرون در مقاله «ابن مقن و سپیدجامگان» – که به صورت جداگانه یکی وی به این جنبش ها پرداخت و در ایران محقق محترم مسعود جعفری جزی آن ها را در قالب کتاب در انتشارات ماهی منتشر کرد.
علی بهرامیان با طرح این سوال که چرا این حرکت های سیاسی اهمیت دارد، ادامه داد: پژوهشگران خارجی و ایرانی بارها بحث کرده اند که چه مشکل سیاسی باعث شد این افراد قیام کنند، مردم را دور هم جمع کنند و فعالیت هایی انجام دهند؟ باورهای منسوب به آنها سفارش چطوره؟ وضعیت سلامتی شما چگونه است؟ هر آنچه از زنا (دخالت در اموال و زنان و غیره) به آنها نسبت داده می شود، ادعای نبوت و حلول همه چیز، در هاله ای از ابهام نهفته است و بیشتر مورخان آنها را به صورت کلی در نظر گرفته اند و این چنین بوده است. تحقیق کنید که آیا این باورها در ایران سابقه دارند و آیا می توانید نمونه هایی از آنها را بیابید؟ انگیزه و رویکرد سیاسی آنها چه بود؟ آیا آنطور که بابک و مازیار ادعا می کردند می خواستند خلیفه را سرنگون کنند یا ایران را به دوران ساسانیان برگردانند؟
وی ادامه داد: تاریخ نگاران ایرانی برای یافتن پاسخ سؤالات فوق، عملاً به کلی گویی بسنده کرده اند و ادعا می کنند آنچه به این قیام ها نسبت داده می شود، تهمت است; اما هیچ کس توضیح نمی دهد که چرا چنین تهمت هایی علیه این نوع حرکت ها منتشر می شود؟! لازم بود یک محقق این مشکل را حل کند و آن را از منظر همه منابع ممکن تحلیل کند. پاتریشیا کرون، نویسنده کتاب پیامبران بومی ایران در قرون اولیه اسلام (شورش دهقانان و زرتشتیان محلی)، چه با نظرات او در آن کتاب موافق باشیم و چه نباشیم، تقریباً چنین رویکردی را در چهار فصل در پیش گرفته است که به بررسی موضوع پرداخته است. دیدگاه منابع کارهای مختلفی انجام داد و کار سختی را انجام داد…
مدیر گروه بایگانی مرکز بزرگ اسناد دایرهالمعارفی در خاتمه بیان کرد: در مورد جنبشهای ایرانیان قرن دوم و سوم رازهای بسیاری وجود دارد که به احتمال زیاد ریشه در ایران دوره ساسانی دارد جامعه دوره خسرو پرویز پس از پایان جنگ سی ساله، بحران های اقتصادی و آمدن اعراب (به نظر می رسد)، پوسته ای بر سر آنها گذاشته شد که ناگهان مانند زنجیره ای از هم گسست، دوران عباسیان. رویارویی در این جنبش ها بیشتر جنبه ایرانی-ایرانی دارد تا ایرانی-عربی. این نکته بسیار مهمی است؛ زیرا طبقه ای از بقایای دیوانسالاران و موبدان ساسانی بیشترین مشکلات را با این جنبش ها داشتند. این موضوعات ذکر شده بررسی جنبش ها از منظر سیاسی است، اما از منظر التقاطی پاتریشیا کرون در فصل دوم و سوم کتاب سعی کرده به بررسی آنها بپردازد.
۲۵۹