جمهوری آذربایجان و ارمنستان به دلیل مسئله قره باغ کوهستانی و گرجستان به تنهایی به دلیل جدایی طلبی استان خودمختار اوستیای جنوبی (در مرکز قفقاز، هم مرز با جمهوری اوستیای شمالی در داخل فدراسیون روسیه) و جمهوری خودمختار. آبخازیا در ساحل دریای سیاه قرار دارد و از شمال با روسیه همسایه است.
اشغال نظامی این دو بخش از گرجستان و حمایت جدایی طلبان در اعلام استقلال در سال 2008 و همچنین برقراری روابط دیپلماتیک با این دو جمهوری خودخوانده، موجب دور شدن جمهوری های قفقاز از حوزه روسیه شده است. از نفوذ برای جلوگیری از گسترش ناتو به سمت شرق از طریق کریدور قفقاز از خاک گرجستان و جمهوری آذربایجان از طریق دریای خزر تا آسیای مرکزی و نزدیکی به غرب چین، روسیه با چالش‌های اساسی و عمیقی در جهت احیای اتحاد جماهیر شوروی مواجه است و این نوار در چارچوب «نواوراسیسم» و اندیشه سیاسی «جهان روسیه» قرار دارد.
ورود روسیه به بحران قره باغ در پی پیشروی ارتش آذربایجان در نوامبر 2020 با کمک لجستیکی و تاکتیکی ترکیه (و بنا بر گزارش ها با کمک گروه های تکفیری از سوریه) و بازپس گیری اراضی اشغالی قره باغ کوهستانی از ارمنستان. باعث ایجاد هیجان در معادلات منطقه شده است.
ورود روسیه به مناقشه و درخواست هر دو جمهوری برای امضای آتش بس، با ورود نیروهای آذربایجانی به دهانه منطقه قره باغ در شهر شوشا، همه معادلات و امضای قرارداد آتش بس را بر هم زد. پوتین نه تنها خودش مشکل را حل نکرد، بلکه مشکلات بیشتری را به آن اضافه کرد.
استقرار 2000 صلحبان مسلح روسی در منطقه تماس و تعریف کریدور لاچین (تحت حاکمیت جمهوری آذربایجان، برای اتصال ارامنه قره باغ کوهستانی محاصره شده به ارمنستان) و کریدور ترانزیتی در جنوب به موازات مرز. با ایران (تحت ارمنستان) برای اتصال سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان (در شرق) با نخجوان (تبعید شدگان جمهوری آذربایجان) در غرب معادله پیچیده و غیرقابل اجرا ایجاد کرد.
بر اساس سند شورای امنیت سازمان ملل متحد، پس از برقراری آتش بس بین دو جمهوری در می 1994، امور حقوقی درگیری به گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا محول شد که ریاست آن را سه نفر بر عهده داشتند. اعضای دائم شورای امنیت مسئول (ایالات متحده، فرانسه و روسیه). ورود روسیه به آتش بس 2020 و تهیه مفاد توافق توسط شخص پوتین نمی تواند بدون مشارکت دو عضو گروه مینسک به صلحی پایدار منجر شود.
کریدور لاچین توسط ارتش آذربایجان بسته شد و کریدور ترانزیتی از خاک ارمنستان در پاسخ به اختلالات جمهوری آذربایجان برای اتصال 120 هزار ارمنی بومی ساکن در قره باغ کوهستانی به ارمنستان اجرا نشد.
تنها نقشه کریدور و کریدور مذکور از سایت خبرگزاری روسی “کومرسانت” آمده است که آتش فتنه را روشن کرده و در مورد تمایل اردوغان برای ساخت و مصادره کریدور موسوم به “زنگه زور” در خاک ارمنستان است. حاکمیت کریدور ارمنستان و ارتباط مستقیم زمینی «دنیای ترکیه» از اروپا به غرب چین را اضافه کرد.
دنیای روسیه و جهان ترکیه در اینجا در شمال غربی ایران با یکدیگر روبرو شدند که در نهایت با حمله روسیه به اوکراین در اوایل سال 2022 روسیه را از قفقاز دور کرد و باعث فرار بیشتر اردوغان و علی اف شد. با هوشیاری دولت ارمنستان و اقدامات پیگیر جمهوری اسلامی ایران، آشفتگی راهروی موسوم به نیروی خاموش و ابتکار “چهارراه صلح” ارمنستان و تعریف ” “راهروی” ارس ایران، نقشه پان ترکیست ها را خنثی کرد و خواب آنها را بر هم زد.
محاصره قره باغ کوهستانی و ورود ارتش آذربایجان به این منطقه و همچنین عدم جلوگیری از حمله نیروهای حافظ صلح روسی به ارامنه بومی ساکن قره باغ، منجر به مهاجرت اجباری آنها از سرزمین اجدادی خود به ارمنستان شد. ارمنستان با بحران ارامنه قره باغ و اسکان آنها مواجه است و این مشکل مشکلات دولت پاشین را تشدید کرد. ارمنستان به ناچار اقدامات جدی را علیه متحد استراتژیک خود روسیه که به گفته ارمنستان از تعهدات خود عدول کرده بود، اتخاذ کرد.
از این رو روسیه با اعلام ناکارآمدی همکاری در معاهده امنیت جمعی خواستار خروج از این معاهده شده است. علاوه بر این، ارمنستان با پیوستن به جرگه کشورهای عضو دادگاه بین المللی جنایات جنگی، به نوعی به جبهه علیه روسیه رفته است (با جنایتکار جنگی خواندن پوتین برای حمله نظامی به اوکراین).
خروج 2000 نیروی روسی مستقر در منطقه برای نظارت بر آتش بس طبق توافق آتش بس از قره باغ، نشان دهنده ناتوانی روسیه در ایفای نقشی بود که برای آن در منطقه قفقاز آماده کرده بود.
گفته می شود که این نیروها به دلیل استقرار در جبهه جنگ اوکراین در حضور روسیه در ارمنستان خلاء ایجاد کرده اند، اگرچه روسیه در هر دو منطقه اوستیای جنوبی و آبخازیا حضور چشمگیری دارد. همزمان وزارت دفاع جمهوری آذربایجان در اطلاعیه ای از برگزاری رزمایش نیروی هوایی این کشور در منطقه نخجوان خبر داد.
با حمایت اتحادیه اروپا از سیاست خارجی ارمنستان در بازنگری در عضویت ارمنستان در معاهده امنیت جمعی، به دلیل ناکامی نیروهای حافظ صلح روسی در حفاظت از ارمنیان بومی ساکن قره باغ کوهستانی در برابر محاصره طولانی مدت ارتش آذربایجان و حملات روسیه، خشمگین شد. درگیری های جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر موضوع ارامنه قره باغ و حق قانونی آنها برای بازگشت به قره باغ و تضمین امنیت آنها، تعیین مرزهای بین المللی و برقراری صلح ادامه خواهد داشت.
این نوع جدایی سیاسی و انسانی در داخل مرزهای اتحاد جماهیر شوروی که میراث فاجعه بار آن حکومت کمونیستی بود، همچنان بر قفقاز تأثیر خواهد گذاشت. جمهوری آذربایجان در تلاش است ارمنستان را که در شرایط سخت اقتصادی و بی ثباتی سیاسی ناشی از مهاجرت اجباری ارامنه قره باغ به سر می برد، به روابط گسترده با ترکیه و اسرائیل و همچنین ثروتی که از تولید و صادرات انرژی به دست می آورد، بکشاند. اراده خود را بر سرزمین اصلی ارمنستان تحمیل می کند.
ورود هند به قفقاز و ارسال تسلیحات دفاعی به ارمنستان ممکن است منجر به تغییر موازنه نظامی بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان شود و تمایل فرانسه برای همکاری با ارمنستان در ابعاد نظامی-اقتصادی چهره قفقاز را تغییر خواهد داد.
در نهایت، ارمنستان به دنبال شرکا و متحدانی برای سرمایه گذاری در زیرساخت های اقتصادی و بخش تولید برای افزایش اشتغال و تقویت پایه اقتصادی این کشور است. ناگفته نماند که روابط ایران و ارمنستان از دیرباز گذشته است، اما بدون بهبود روابط ایران و گرجستان، خاک ارمنستان برای ایران بن بست بیش نیست.
۳۱۱۳۱۱