ابوالحسن صبا: تا به حال این تعزیه بوده که موسیقی ما را حفظ کرده است

به گزارش خبرگزاری اخبار آنلاینابوالحسن صبا، استاد فقید موسیقی ایران (14 فروردین ۱۲۸۱ – ۲۹ آذر 1336 ش) هشت ماه قبل از مرگش مقاله ای در مورد موسیقی ایرانی برای مجله فردوسی نوشت. این مطلب روز سه شنبه 27 در شماره 289 این مجله به چاپ رسیده است فروردین 36 به شرح زیر منتشر شد:

موسیقی ایرانی، موسیقی محلی است، یعنی مختص این کشور است و این نوع موسیقی در سایر نقاط دنیا رایج نیست. در گذشته مخبران و دانش پژوهان ما گوشه های موسیقی ما را از گوشه و کنار استان ها و شهرها و روستاها و نیز از خوانش های عامیانه جمع آوری کرده و در مجموعه هایی به نام دستگاه گردآوری و استفاده کرده اند. مواردی که در گذشته از موسیقی استفاده شده است عبارتند از:

1- مجالس خصوصی 2- مجالس عروسی 3- مجالس ترحیم 4- موسیقی نظام

1- در مجامع خصوصی که درک مردم از موسیقی بالا بود اساتید درجه یک که تعداد آنها در هر دوره بیش از سه نفر است. نبود دعوت می کردند و صاحب خانه از حضور استاد و گاه با همراهی خواننده و نوازنده در کنار چند نفر هم سلیقه و هم سلیقه استفاده می کرد. این بدان معناست که استاد در سکوت کامل شروع به نواختن پیش آواز کرد (که اخیراً مرسوم شده است) و با ضرب آهنگ ملایمی آن را همراهی کرد و سپس شروع به نواختن آواز آوازی کرد که متعلق به همان ساز آن Pre Advance بود. ورلوف بازی کرده بود. خواننده در زمان مناسب شروع به خواندن کرد و در واقع بین خواننده و نوازنده نمایشی روی داد و تک تک اعضای جماعت عمیقاً فکر کردند تا اینکه سکوت و آرامش با آهنگ تصنیف جماعت و حالت جماعت شکسته شد. وجد و شادی اهالی جمع هنگام خواندن تصنیف دست می زدند و گاهاً مردم همراه با خواننده تصنیف می خواندند و موجی از شور و شوق به راه می افتاد و در پایان با نت کوتاهی رنگ دستگاه عوض می شد.

2- اما در جشن عروسی از افرادی به نام مطرب استفاده می شد که شخصیت و موسیقی آنها با اساتید هنر بسیار متفاوت بود. اطلاعات آنها از تصانیفی بود که مربوط به خود و تا حدودی سبک و بامزه و شاید کثیف و مضحک بود و همچنین رنگ هایی شبیه به رقص رقصندگان می نواختند و جعبه هایی به نام “کابی” داشتند – جعبه هایی که به آن ها می گفتند. انواع لباس ها مانند کردی، لری، شیرازی، کابلی و عربی در آن یافت می شد و رقاصان هر بار با لباس های مخصوصی که رنگ آن با هر لباس هماهنگ بود وارد صحنه عروسی می شدند.

3- موسیقی دیگر تعزیه بود که می توان آن را «اپرا-تراژیک» توصیف کرد. در وسط تکیه سکویی قرار داشت و اطراف تکیه اتاق هایی مشرف به مرکز تکیه بود که جمعیت اطراف تکیه در ایوان های آن می نشستند. دور سکوی مرکزی ضلعی برای رفت و آمد و رفت و آمد مردم و قاریان و اسب ها و شترها قرار داشت. البته چون مضمونی مذهبی بود، محرم و صفر همگی حاضر به فداکاری بودند، به سرپرستی معین البکاء، عالم و محقق، این بهترین موسیقی بود که بخش ها و جایگاه های آن با مضمون مطابقت داشت. و هر نفر مطالب را با شعر و موسیقی رسا خواند. متأسفانه نمی دانم چه چیزی تضمین کننده حفظ موسیقی ما در آینده خواهد بود!

4- از زمان ناصرالدین شاه که مضمون نظام در ایران رایج شد، آلات موسیقی نیز توسط اروپاییان که از راهپیمایی ها، آهنگ ها و سرودهای اروپایی استفاده می کردند، رواج یافت و بعدها نیز ایرانیان ادامه دادند. تقلید از آنها و سرودن راهپیمایی و سرود که اقتباسی از روش اروپایی بود که نمی توان آن را موسیقی ایرانی در پرتو شعر فارسی دانست.

به هر حال اینها چیزهایی بود که در گذشته موسیقی استفاده می کرد. از آنجایی که خواسته ها و خواسته های ما در طول تمدن اروپایی افزایش یافته است، نمی دانم که جوانان با این موسیقی چه خواهند کرد.

تا سی سال پیش که هنوز تمدن اروپایی در امور ما نفوذ نکرده بود، این موسیقی به ما آرامش می داد. می گویند موسیقی ایرانی مالیخولیایی است و باید آن را با موسیقی نشاط آور جایگزین کرد که ریشه و اساس آن در موسیقی ایرانی نباشد، نمی توان آن را موسیقی ایرانی نامید.

روح ایرانی تاریک بود و هنوز هم هست. این غم در همه امور و همه شعرها و موسیقی ما نهفته است. بیایید شادی ایجاد کنیم و به خودمان روحیه دهیم (البته موسیقی ما خوب نیست). درخشندگی روح ما نیز نشاط می یابد. من نمی دانم منظور از موسیقی سکولار چیست. اگر اروپایی ها علاقه مند باشند، آن را بیشتر هم برای استفاده و نه از نظر ترکیب مطالبه می کنند.

از آقایان فرهیخته می خواهم با مطالعه چند کتاب موسیقی اروپایی و حفظ قواعد ارمنی و همچنین نگاهی گذرا به کتاب های موسیقی ایرانی به این مهم دست پیدا کنید؟

حداقل برای کسی که در موسیقی بین‌المللی مسلط است، پنج یا شش سال طول می‌کشد تا موسیقی ایرانی را مطالعه و تحقیق کند، مگر اینکه گوشه‌های آن را دقیقاً یکپارچه بنوازد و به خط و ارتباط آن با آهنگ‌های قبلی و قسمت‌های بعدی توجه نکند. نحوه صدای فرود (کادنس) با اصل دستگاه یا گدارز (گذر) با گوشه بعدی نمی تواند آن را درک کند. ابوالحسن صبا

۲۵۹۵۷