اسراری از محله‌ای در تهران که مثل طلا می‌درخشد

بهترین: در این شماره پارسه به سراغ محله ای می رویم که در دارالخلافه (پایتخت) ناصری قرار دارد. وقتی از دیوار ناصری می گذریم و وارد محله های آن می شویم، از لایه های تاریخی متنوع غافلگیر می شویم. بنابراین به سمت شمال غربی تهران در زمان ناصری می رویم و به محله شیخ هادی فعلی می رسیم. اما چه تاریخی پشت این محله نهفته است؟ اراضی این محله در زمان قاجار به میرزا یوسف آشتیانی معروف به مستوفی الممالک وزیر ناصرالدین شاه تعلق داشت که نقش برجسته ای در توسعه زمین های بایر تهران داشت. تا جایی که باید تشکیل محلاتی چون حسن آباد، یوسف آباد و ونک و… را از اقدامات اولیه مستوفی الممالک دانست. تا اینکه در اواخر قاجاریه عمارت ها، زمین های مسکونی، بیمارستان وزیری و… این زمین ها را به محله تبدیل کردند. از سال 1295 به بعد با مهاجرت یهودیان ساکن عودلاجان به شیخ هادی و کوچه های اطراف و ایجاد مغازه های خرده فروشی توسط ساکنان جدید، رونق این محله دو چندان شد.

سایت عابر پیاده درباره این محله نوشت: شیخ هادی یکی از اولین محله هایی بود که به تهران در حال توسعه اضافه شد و خیابان های مدرن آن در رونق این محله نقش داشت. شیخ هادی در تمام این سالها بافت مسکونی خود را در هسته مرکزی خود حفظ کرد.

اما چرا شیخ هادی؟ این منطقه در ابتدا با نام حسن آباد شناخته می شد. در زمان ناصری و مظفری، روحانی معروفی به نام شیخ هادی نجم آبادی در این محله زندگی می کرد و با وجود تندرو در بسیاری موارد، از روشنفکران زمان خود بود. شیخ هادی نجم آبادی مشروطه خواه بود. کمک در ساخت بیمارستان، تلاش برای پرجمعیت شدن محله و در نهایت احترامی که در بین مردم محله قائل بود باعث شد اهالی نام شیخ هادی را همسایه محله خود کنند. حالا وارد این محله شهر می شویم و داستان آن را تعریف می کنیم.

در کتاب «تهران قدیم» آمده است: «میرزا یوسف مستوفی الممالک اراضی بالادست محله سنگلج تا فاصله بالای آب کرج را در اختیار داشت بخشی از آن را به پسرش حسن مستوفی بخشید. الممالک و باغ حسن آباد در حوالی میدان حسن آباد ساخته شد و شکل گیری محوطه ای که امروز شامل محله «شیخ هادی» است، از این طریق آغاز شد.

پیاده روی خود را از زیر پل حافظ و تقاطع آن با خیابان جهموری شروع می کنیم و از طریق جمهوری به سمت غرب ادامه می دهیم. در راه نگاهی به پاساژ آلومینیوم می اندازیم که نزدیک به شصت سال است که مهمان تهران است. گذر سیزده طبقه تاجر معروف «حبیب الغنیان» در میان انبوه فروشندگان تجهیزات دیجیتال گم می شود و پس از حادثه برادر بزرگترش، پاساژ پلاسکو، مردم شهر نمی دانند قرار است چه اتفاقی بیفتد. به آلومینیوم!

برای رسیدن به خیابان شیخ هادی باید به سمت غرب از میان جمهوری شلوغ عبور کنید و از گاری های ساندویچ سیب زمینی و تخم مرغ بگذرید. وارد شیخ هادی که شدیم متوجه شدیم که به دل یک محله قدم گذاشته ایم. مغازه ها و خرده فروشی های محلی سنتی شلوغ هستند و گهگاه مردم محلی با لبخندی خوشامدگویی از شما استقبال می کنند. در راه، نوجوانان و پیرمردانی را می بینیم که با دوچرخه در محله سوار می شوند. شیرینی یک محله حال و هوای آن است.

اکنون زمان بازدید از یک مکان متروکه اسرارآمیز و زیبا است. پس راهی خیابان کسری شوید و به دنبال بن بست اعتماد باشید. وقتی به بن بست می رسید، یک ساختمان قدیمی با پنجره های شکسته جذاب است. البته اگر یک سرگردان حرفه ای هستید، می دانید که نباید به همین جا بسنده کنید! پس از آن برای دیدن حیاط سرسبز از سوراخ های در فلزی غافل نمی شویم. یکی به اهالی می گوید: اینجا خانه وزیر است. یکی همسایه دیگر: این برای یک تاجر ارمنی است. بگذار روح ما به تو بگوید که داستان های زیادی وجود دارد و حقیقت ناشناخته است…

اکنون در منطقه محله ای هستیم که در نقشه های دوره ناصری نام «باغ حسن آباد جناب مستوفی الممالک» را به خود اختصاص داده است. بنابراین از خیابان جامی به سمت شرق ادامه می دهیم و به محمد بیک می رسیم. در اطراف خانه قدیمی دیگری یافت می شود. خیابان های ماشین سوار این محله را به محلی برای زندگی شخصیت های سیاسی و معروف تبدیل کرده بود. «کاشانه صالح» هم برای همین دوران و از قضا برای یکی از بزرگان دوران نهضت ملی، خانه صالح با فرشتگان زیبا و سر بر در آجریش پشت در بزرگ فلزی منتظر مردم شهر است.

لابد وسط سرگردانی سرسبزی درختان حواس تان را پرت کرده است! درختانی که از باغ های گذشته و روند تخریب بناهای قاجار و پهلوی در محله به جا مانده بود نمایان بود. شاید به خاطر داشته باشید که گفتیم وقتی از محله ای که داخل حصار نصیریه است بازدید می کنیم، لایه های مختلفی از معماری تهران را می بینیم. دل ما هم در مقابل ساختمان های مدرن دوران باستان گیر می کند. برخی سیمانی با بدنه هلالی، برخی دیگر آجری خالص!

مسیر را به سمت خیابان میردامادی ادامه می دهیم. می توانیم به خانه داماد مظفرالدین شاه سر بزنیم. خانه ای قاجاری که کاربری جدیدی پیدا کرده و به این ترتیب بخشی از خاطرات جدید مردم شهر شده است.

کوچه را بعد از کوچه های شیخ هادی به سمت جنوب شرقی محله طی می کنیم و تا میدان حسن آباد ادامه می دهیم. در مسیر حسن آباد دوباره سکوت محله را ترک می کنیم و به شلوغی این شهر شلوغ می رسیم. با خود فکر می کنیم: یعنی چه شخصیت های سیاسی و فرهنگی معروفی از این خیابان ها عبور کردند؟ با رسیدن به میدان حسن آباد زیبایی و البته غم قسمت سوخته را از دست می دهیم. این میدان 90 ساله با سبک نئوکلاسیک غربی و گنبدهای کلاف و البته ردیف مغازه های کاموا در کنارش ما را به یاد روسری هایی می اندازد که مادربزرگ برایمان می بافت.

زیبایی های شیخ هادی کم نیست! خانه انصاف، سینمای زیبای شهر، بقایای بیمارستان وزیری، خانه علم السلطنه و همه اینها حکایت از محله ای اصیل در قلب تهران دارد! حقیقت از شیخ هادی چه خاطره ای دارید؟ آیا تا به حال در این منطقه بوده اید؟