با جالب‌ترین بخش‌های دخمه های پر رمز و راز زرتشتیان یزد آشنا شوید!

در واقع سرداب زرتشتیان یزد در 15 کیلومتری جنوب شرقی شهر یزد قرار دارد. این دخمه ها به نام داخمو نیز شناخته می شوند و ایرانی ها در هند این نام را بر آن نهاده اند. محل دقیق دخمه زرتشتیان یزد نزدیک به منطقه صفاییه و دقیقاً بر روی یک کوه رسوبی قرار دارد. این کوه به دلیل ارتفاع کم بسیار معروف است و به کوه دخمه معروف است. در گذشته مجموعه ای از مراسم بر اساس آیین دفن مردگان در این کوه ها انجام می شد.  دخمه زرتشتیان یزد در فهرست آثار برجسته زرتشتیان ایران قرار دارد.

تاریخ دخمه زرتشتیان یزد

به طور کلی دخمه های زرتشتیان را در شهرهای تهران، کرمان و اصفهان می توان دید، اما دخمه زرتشتیان یزد دقیقاً در پایتخت مذهبی آیین زرتشتی قرار دارد و به دلیل محیط تاریخی که دارد بیشتر مورد بازدید گردشگران قرار می گیرد.

در یک مجموعه دو مقبره وجود دارد. اگر به گذشته برگردیم، این مکان دو مقبره را در خود جای داده که طبق اسناد تاریخی به صورت دوره ای مورد استفاده قرار می گرفته است. ما دو دخمه را معرفی می کنیم:

مقبره بزرگ مانکجی: یکی از این بناها هاتریا یا مقبره مانکجی نام دارد که در سمت چپ قرار دارد و قطری در حدود 15 متر دارد. این نام برای شهرت خالق آن انتخاب شده است. وی مؤسس انجمن اصلاح زرتشتیان در ایران بوده و در بین مردم این قوم از احترام بالایی برخوردار است.

دخمه  گلستان: وضعیت این دخمه به دوره قاجاریه برمی گردد، به طوری که در آن دوره برای حمل اجساد مشکلاتی وجود داشت که منجر به ساخت دخمه کوچکتری شد. در حال حاضر دخمه گلستان در 150 متری غرب سرداب مانکجی قرار دارد و قطر آن 25 متر است و ارتفاع دیوار آن از سطح تپه 6 متر است.

پیشینه دخمه  زرتشتیان یزد به باورهای دینی زرتشتیان برمی گردد. زرتشتیان بر اساس اعتقادات خود مردگان خود را در دخمه می گذاشتند تا درنده ها آنها را بخورند و آنچه باقی می ماند استخوان ها بود. در واقع هیچ مراسم تدفینی انجام نمی شد و به گفته زرتشتیان، خاک یک چیز مقدس است و نباید آلوده شود. این روش تدفین سال ها متداول بود، اما در زمان پهلوی کاملاً ممنوع شد و دخمه‌ها جای خود را به آرامگاه داد.

در تاریخ اشاره‌ای به گور دخمه نیز شده است گور دخمه‌ها با دخمه‌ها فرق دارند. گور دخمه در صخره ها و کوه ها و همچنین تپه است، به همین دلیل برای دفن مردم از آن استفاده می کردند. معماری دخمه‌ها  به صورت صخره ای بوده است. در واقع در دل کوه دخمه‌هایی وجود داشت و صخره ای شبیه اتاق بود و قبرها در داخل آن قرار داشتند. دخمه یا برج خاموش مکانی است که بر روی تپه ای دور از شهر ساخته شده است. مردم برای تغذیه پرندگان و حیوانات وحشی در آن لاشه می گذاشتند. در واقع دخمه محل متلاشی شدن اجساد است.

هنگامی که دین زرتشت کشف شد، سوزاندن مرده ناپدید شد، اما دخمه رشد بهتری پیدا کرد  تا متوفی را در آن قرار دهند. روایتی در سال های 1318 و 1319 وجود دارد که نشان می دهد رضاخان استفاده از سرداب را ممنوع کرده و دفن اموات علنی شده است.

قسمت های مختلف دخمه زرتشتیان یزد

دخمه زرتشتیان یزد در فاصله زیادی از آبادی قرار داشت و برای رسیدن به آن راه نسبتا طولانی بود. این جاده در گذشته مقوله خاص خود را داشت، یعنی بخشی از جاده برای تحویل و حمل اجساد استفاده می شد. مقامات فقط از ابتدای دخمه تا درب ورودی حق تقدم دارند. امروزه شاهد احداث پله هایی در این مسیر برای سهولت بازدید گردشگران هستیم. در گذشته گردشگران خارجی از چندین سوراخ کوچک برای ورود به دخمه استفاده می کردند.

در هر حال، فلسفه اجرای دخمه زرتشتیان یزد، استفاده از اجساد برای غذا دادن به حیوانات بود. به این ترتیب برای حفظ جسد از مسائل دیگر، یک سری درهای آهنی یا سنگی نیز در دخمه زرتشتیان یزد دیده می شود.

قسمت مربوط به کتیبه در دخمه  زرتشتیان یزد برای مطالعه آن در نظر گرفته شده و اطلاعاتی در آن نوشته شده است که می تواند بازدید از این محیط را تسهیل کند.

اگر وارد دخمه زرتشتیان یزد شوید با فضای مدور صافی روبه رو می شوید که به شکل تخته سنگ های بزرگ نمایان شده است. این قسمت به طور فرضی از سه نوار دایره ای تشکیل شده است. قسمت اول که به دیوار اطراف بقعه متصل است و بزرگتر از دایره های دیگر است، به قسمت مردانه معروف است. قسمت دیگر در نوار دایره ای مرکزی قرار دارد و به قسمت زنانه معروف است. همچنین یک بخش کودکان در درونی ترین نوار دایره ای قرار دارد.

بخش استودان دخمه زرتشتیان یزد

دخمه زرتشتیان یزد دارای سطح دیوار داخلی به سمت مرکز شیب است و در وسط دخمه وارد یک چاه عمیق می شود. در این قسمت سنگ متحرکی به نام ارویس را مشاهده می کنید که دقیقا در پایین آن قرار دارد. این چاه نیز به چاه عمیق تری منتهی می شود. در قسمت میانی چاه دخمه ای با سنگ و سیمان وجود دارد و داخل آن نیز استخوان دیده می شود. نام این چاه استودان به معنای محل استخوان ها است. البته برخی از هندی ها به این بخش استوپا می گویند.

استودان جایی است که بقیه اجساد در آنجا ریخته شده و به خاک تبدیل شده است. تاریخ نشان می دهد که فقیر و غنی پس از مرگ و در شرایط یکسان در این گودال قرار می گرفتند. در واقع نشانه ناکارآمدی دارایی در زمان مرکز است.

سازه های اطراف دخمه زرتشتیان یزد

اگر 150 تا 200 متر دور دخمه زرتشتیان یزد را نشانه بگیریم به سازه ای برمی خوریم که قابل بررسی است. قدمت بیشتر این بناها به دوره صفویه می رسد.

خانه سالار: این خانه متعلق به دخمه زرتشتیان یزد و متعلق به مسئول دخمه است. سالار فردی از زرتشتیان بود که باید به رسیدگی به امور متوفی می پرداخت. در گذشته اجساد را در آن غسل می دادند و به بالای برج می بردند و به پرندگان می گذاشتند. او فردی بود که تمام عمر خود را در دخمه یا نزدیک آن زندگی می کرد و به او حق ترک منطقه داده نمی شد.

اتاق ویژه آتش نشانی: آتش نشان ها قبلا دو نفره بودند و وظایفی داشتند. آنها در اتاق مخصوصی در تاریکی آتش روشن کردند و باید مراقب بودند که آتش تا صبح خاموش نشود. نور آتش از پنجره های اتاق به تمام دخمه ها تابیده می شد، این رویه قرار بود تا سه شب ادامه یابد.