ناصرالدین شاه تحت تأثیر پدیده روزنامه شرح سفرهای خود را نوشت

به گزارش خبرگزاری بازتاب آنلاین، ویژه برنامه گفت و گوی «پشت صحنه کتاب سفر ناصرالدین شاه به فرنگ» چهارشنبه (24) در ستاد خبری سی و یکمین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران (آبان1402) پخش شد. با حضور مجید عبد امین و کیانوش مشتیادی در کتابخانه کتاب و ادبیات کتابخانه ایران برگزار شد.

ناصرالدین شاه در کودکی رئیس کتابخانه سلطنتی شد
مجید ضمن تبریک به عبد امین در این نشست هفته کتاب به مبانی سفرنامه نویسی و خاطره نویسی اشاره کرد و گفت: خاطره نویسی یا روزنامه نویسی اشتباه است و ما نمونه ای قدیمی تر از خاطرات ناصرالدین شاه نداریم. مربوط به دوران پس از ناصرالدین شاه است. به دنبال آن خاطرات یکی از فرزندان فتحعلی شاه که بازنویسی کرده ایم می آید.

وی با اشاره به اینکه خاطرات عین السلطنه به گستردگی و تنوع موضوعات نیز شهرت دارد، گفت: با خاطراتی که از دوران کودکی ناصرالدین شاه و ولیعهد داریم به این نکته می رسیم که او به ریاست سلطنت رسید. کتابخانه.» در کودکی. از آنجایی که مهدعلیه، مادر ناصرالدین شاه نیز از افراد بسیار مشهوری بود، پس از مرگ وی کتاب ها و اسناد بسیاری به جا مانده است. این آثار بعدها به مدرسه یا کتابخانه سلطنتی تقدیم شد. به این ترتیب ناصرالدین شاه تحت تأثیر مادر، مربی و مطالعات شخصی خود قرار گرفت.

وی افزود: ناصرالدین شاه در پنجاه سال حکومت خود به خاطره نویسی مشغول بود. اما آنچه امروز داریم مجموعاً 35 سال از خاطرات اوست و پانزده سال باقی مانده در حال حاضر در دسترس نیست. با نگاهی به یادداشت های پراکنده ای که او پشت سر گذاشته است، می بینیم که او از ابتدا بالغ بوده است. چون ناصرالدین شاه آخرین رمان ها را می خواند. من کتابی دارم به نام مرقه ناصری. این کتاب تعداد زیادی نقاشی، طراحی، مرکب، خط و یادداشت های پراکنده ناصرالدین شاه را از پنج یا شش سالگی تا دوازده یا سیزده سالگی گردآوری کرده است. این سبک از آن پس تا دهه چهل و پنجاه سالگی ادامه یافت.

عبد امین سخنان قبلی خود را اینگونه تکمیل کرد: این کتابی که امروز در دست داریم، بخش کوچکی از یک مجموعه بیست جلدی است. بیست جلد، دوازده یا سیزده هزار صفحه است. ناصرالدین شاه تحت تأثیر عواملی مانند روزنامه شرح سفرهای خود را نوشت. اولین باری که سفرنامه او منتشر شد، سفرنامه خراسان بود. پس از آن، سفر گیلانش است که با تزیینات طبیعی نیز تزیین شده است. بازگشت از گیلان مصادف با بازگشت میرزا حسین خان سپهسالار از هند بود. او با بیان تجربیاتی که در دوران سفیر خود در هند داشت، سفر ناصرالدین شاه به عثمانی را ترتیب می دهد. در واقع این اولین سفر خارجی ناصرالدین شاه است. یک سال پس از سفر ناصرالدین شاه به لندن، شخصی به نام جیمز ردهاوس بخشی از سفر ناصرالدین شاه به انگلستان را به انگلیسی ترجمه کرد. تیراژ این کتاب سه هزار نسخه بود که برای آن زمان تیراژ بسیار بالایی بود. ناصرالدین شاه دومین حافظه طولانی را در بین رهبران جهان دارد. رتبه اول متعلق به ملکه انگلستان است که شصت سال است که به نوشتن خاطرات می پردازد.

وی درباره نحوه تصحیح و بازنویسی خاطرات نیز خاطرنشان کرد: بخشی از این خاطرات طی چند سال گذشته به صورت پراکنده بازنویسی شده است. بعد از انقلاب کتابی به نام «سفر فرنگستان» منتشر شد. ما برای اولین بار این بسته یادآوری را اصلاح کردیم. چون این خاطرات موضوعات مختلفی را در بر می گرفت و هرکس بر اساس شبهات خود وارد این اقیانوس می شد. به عنوان مثال می توان این خاطرات را از منظر هنری، تاریخ دندانپزشکی در دوره قاجار، پزشکی در دوره قاجار، تاریخ تهران و … بررسی کرد.

وی افزود: به همین دلیل این خاطرات را تصحیح کردم تا هرکس به شیوه خود از آن استفاده کند. ما در این کتاب چیزی را انتخاب نکردیم. این روش تصحیح همان روشی بود که ما هنگام جمع آوری خاطرات استفاده می کردیم. یعنی ما به متن وفادار هستیم، در متن دخالت نکرده ایم. هنگامی که مداخله انجام می شود، تا آنجا پیش می رود که املای نادرست را تصحیح کنیم یا کلمات بهتر را به جای کلمات منسوخ جایگزین کنیم. سفرنامه های منتشر شده با آنچه خود ناصرالدین شاه نوشته و در دهلی چاپ شده تفاوت دارد. کتاب به گونه ای طراحی شده است که همه بتوانند آن را بخوانند. یا اگر قضاوتی در مورد شخصیت های خارجی وجود دارد، در نسخه خارجی آن گم شده است. ما سه منبع داشتیم. اصل خاطرات را که تصحیح کردم نسخه چاپ اعتمادالسلطنه که در انگلستان ترجمه و آماده چاپ شد. ما این سه اثر را بررسی کردیم و متوجه شدیم که همپوشانی دارند. این بدان معناست که ما شکاف های موجود در هر کتاب را با اطلاعات کتاب های دیگر پر کردیم.

عبد امین در قسمت آخر سخنان خود گفت: بسیاری از روزنامه های خارجی پاورقی یا گزارشی از سفر شاه به خارج از کشور داشتند و حتی در برخی روزنامه ها دیدیم که قبلاً گزارش سفر شاه به وی را منتشر کرده بودند. کشور منتشر کرده بود. خود ناصرالدین شاه عادت جالبی داشت که هرگاه در راه روزنامه یا هفته نامه ای درباره او می دید دستور می داد آن مطبوعات را جمع آوری کنند. متأسفانه این گزارش ها در کتابی جمع آوری نشده است.

ناصرالدین شاه در زمان خود پیشگام بود
کیانوش مویشادی دیگر سخنران این نشست، ضمن تاکید بر اینکه سفرنامه یکی از جذاب ترین موضوعات ادبیات ایران است، گفت: ویژگی سفرنامه های غربی این است که ایران، ایرانیان و دربار را از منظر یک غیر می بینیم. گزارش سفرهای دوره قاجار از این جهت مهم است که به ما و دیگران فرصت آشنایی با جهان را می دهد. نکته مهم اینکه در این زمان خاص شاهد اولین سفر پادشاه ایران به خارج از کشور برای تفریح ​​و بازدید از فرنگ هستیم. به همین دلیل است که می توانیم دنیای غرب را از چشم او ببینیم. ناصرالدین شاه در زمان خود فردی نسبتاً مترقی بود. به همین دلیل این کتاب یک تجربه جدید و متفاوت است.

وی در پاسخ به این سوال که این یادداشت‌ها چه پیام‌هایی را به مخاطبان امروزی می‌دهد، پاسخ داد: اروپایی‌ها اصرار داشتند که خاطرات ناصرالدین شاه در روزنامه‌هایشان چاپ شود. . این سفر کاملا برنامه ریزی شده بود. اما در پشت صحنه می بینیم که انگلیس توجه زیادی به ایران و هند دارد، بنابراین این موضوع برای برانگیختن افکار ایرانیان مهم است. هیچ نمایشگاه جهانی در اروپا وجود نداشت. با انقلاب صنعتی و تغییرات اساسی، اروپایی ها پیشرفت و تکنولوژی خود را نشان دادند. در ادامه این رویداد فرش، کاشی و هنر ایرانی در نمایشگاه وین غرفه خواهد داشت. خواندن این کتاب جالب است زیرا صد سال پیش شخصی به خارج از کشور رفت و مشاهدات خود را ثبت کرد.

وی ادامه داد: از سوی دیگر می توان این کتاب را به عنوان راهنمای سفر مطالعه کرد. به این معنی که اگر امروز در حین مطالعه این گزارش سفر به موزه لوور یا وین یا پاریس بروید، با همین الزامات مواجه خواهید شد. این سفر از تهران به انزلی آغاز می شود. با کشتی به روسیه می روید و از آنجا سوار قطار می شوید. برای او نگاه کردن به قطار اولین برخورد او با این پدیده است. اتریش، آلمان، انگلیس، فرانسه، سوئیس و ایتالیا مقصد سفر پنج ماهه او بودند.

در ادامه این نشست، مویشادی به نحوه اشتراک تصاویر و متون کتاب اشاره کرد و گفت: از طریق فضای مجازی متوجه شدیم که مطالعه تاریخ تنها برای نسل جوان جذاب نیست، ما یک اثر جدید می خواستیم. جمع آوری تصاویر از روزنامه ها و مجموعه ها دو تا سه سال طول کشید. تقریباً در هر صفحه یک یا دو تصویر داریم. با تطبیق متن و تصاویر توانستیم یک روایت بصری ایجاد کنیم. انتشارات فرهنگ و هنر با همکاری آنها ما را در رسیدن به هدف یاری رساند. پاسخی که اثر دریافت کرد به دلیل بصری بودن کار بود. برخی از این تصاویر حتی در آرشیو کشورهای خارجی نیز وجود داشت. با این گزارش سفر می خواهیم سفر کنیم و واقعیت های دنیا را ببینیم.

وی افزود: کتاب های با محتوای تصویری مخاطب بیشتری دارند. اگرچه ایده اصلی ارائه یک متن به عنوان یک سند بود، اما تصاویر در واقعیت نیز ثبت شدند. علاقه ناصرالدین شاه به عکاسی بر هیچکس پوشیده نیست. ناصرالدین شاه از هر کشوری که دیده است عکس هایی دارد. عکسی که توسط عکاسان خارجی گرفته شده است. زیرا برای عکاسان مهم بود که تصویر پادشاه ایران را ثبت کنند. همین مورد می تواند منبع مهمی در تاریخ عکاسی باشد. نکته دوم اینکه نگاه ناصرالدین شاه به هنر جالب است. از این منظر می توان دریافت که او به نقاشی و خوشنویسی علاقه دارد. بنابراین برخورد جالبی با این هنرها وجود دارد. این گزارش ها از جذاب ترین بخش های کتاب هستند. این سفر منجر به ورود فناوری به ایران و ورود تصویربرداری به مرحله جدیدی شد.

یک مومن در پایان به فرهنگ هدیه دادن به پادشاهان کشورهای دیگر اشاره کرد و گفت: هدایایی که به ناصرالدین شاه داده می شود در کاخ گلستان موجود است. از سوی دیگر ایران به میزبان خود هدایایی داده است. یکی از این هدایا فرش ایرانی است که باعث می شود فرش ایرانی وارد تعاملات بین المللی جدیدی شود. صنعت فرش و تولید انبوه آن از هدایایی بود که ناصرالدین شاه به خارج از کشور آورد. اما تمام هدایای قبلی نشان مردانه بود اما در این سفر یک نشان زنانه طراحی شده و به ملکه انگلیس تقدیم می شود.

سی امین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با موضوع «آینده خواندنی است» از 22 آبان شروع به کار کرد و تا 30 آبان ماه 1402 به کار خود ادامه می دهد.

۵۷۵۷