بهار و تابستان ۱۴۰۲ در ایران با گرمای شدیدی همراه بود و با پایان تابستان به پایان رسید. با نزدیک شدن به فصل پاییز، انتظار می‌رود که بارش های تجمعی مناطق مختلف ایران در نیمه غربی کشور و به طور کلی در اکثر مناطق، به حد نرمال و فراتر از آن برسد.
به گفته مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، در حال حاضر در بخش شرقی و مرکزی اقیانوس آرام، دمای سطح آب در حوضه حاره‌ای آن بالاتر از محدوده نرمال قرار دارد که نشانه رخداد ال‌نینو است. با توجه به این شرایط، انتظار می‌رود با احتمال بیش از ۹۵ درصد، شرایط ال‌نینو تا دی و بهمن ۱۴۰۲ رشد یابد.
به عبارت دیگر، این ال‌نینو باعث افزایش بی‌هنجاری دمای آب اقیانوس آرام می‌شود و منجر به تضعیف بادهای تجارتی و تغییر گردش باد در سطوح زیرین و فوقانی اتمسفر زمین در منطقه حاره اقیانوس و مناطق مجاور خواهد شد.
با توجه به اطلاعات به‌دست آمده از مشاهدات ابتدای امسال، نوسان جنوبی (با نام‌های ال‌نینو و لانینا) به تدریج از فاز سرد (لانینا) به فاز گرم (ال‌نینو) تغییر فاز داده است. این تغییرات می‌توانند تأثیرات قابل توجهی بر آب و هوای جهان در فصول پاییز و زمستان ۱۴۰۲ داشته باشند.
در طول سال‌های گذشته، دانشمندان علوم جوی و اقیانوسی با کشف نوسانات فشار و دما در اقیانوس (ال‌نینو و لانینا)، نقش مهمی در ایفای گردش‌های جوی و آب و هوای کره زمین داشته‌اند. در فصول سرد، که با سامانه‌های شدید جوی و فشارهای بالا همراه است، این اثر بیشتر به چشم می‌آید.
با توجه به آخرین داده‌های مشاهداتی، احتمالاً در طی زمستان آینده، رویداد ال‌نینویی متوسط تا شدید در کره زمین ایجاد می‌شود و تأثیرات آن در بسیاری از مناطق جهان، به‌ویژه در فصول پاییز و زمستان ۱۴۰۲، قابل مشاهده خواهند بود.
دمای آب دریا تا عمق 200 متر در منطقه وسیعی از اقیانوس آرام استوایی به طور منظم بین فازهای گرم (ال نینو) و سرد (لا نینا) در نوسان است. این پدیده نوسان جنوبی و فاز گرم نوسان جنوبی ال نینو نامیده می شود که در انگلیسی به اختصار ENSO نامیده می شود و معمولاً هر 1 تا 3 سال یک بار تغییر فاز رخ می دهد.
رویدادهای ال نینو-لا نینا در هواشناسی و اقلیم شناسی به عنوان شاخصی برای پیش بینی های فصلی و آب و هوا مورد استفاده قرار می گیرند و انتظار می رود رویداد ال نینو تأثیرات مهمی بر آب و هوا در پاییز و زمستان 1402 داشته باشد.
طبق آخرین داده‌ها، ناهنجاری ال نینو در حال افزایش است و انتظار می‌رود که یک رویداد متوسط تا قوی ال نینو تأثیرات گسترده‌ای بر آب و هوا در مناطق مختلف جهان در فصل‌های پاییز و زمستان ۱۴۰۲ داشته باشد.
تحت تأثیر آغاز ال نینو در تابستان 1402 و البته در کنار عوامل دیگر، با حوادث مختلفی مانند آتش سوزی جنگل ها و وقوع دوره های گرمایی بی سابقه در مناطق مختلف جهان نیز مواجه بودیم. به ویژه در جنوب اروپا، آسیای جنوب شرقی و آمریکای شمالی و جنوبی.
هر فاز ENSO اثرات متفاوتی بر فشار و آب و هوا در مناطق استوایی دارد و بر گردش کلی هوای جهانی در طول زمان و تغییر الگوهای آب و هوا در سراسر جهان تأثیر می گذارد. ال نینو یا لانینیا معمولاً بین اواخر تابستان و اوایل پاییز رخ می دهد و سپس تا بهار سال بعد ادامه می یابد، اما برخی از رویدادهای ال نینو یا لانینیا می توانند تا دو یا سه سال به طول بینجامند.
علاوه بر دمای اقیانوس، یکی از تفاوت‌های اصلی بین دوره‌های گرم و سرد، الگوهای فشار مرتبطی است که ایجاد می‌کنند و مناطق پرفشار و کم فشار در دو طرف اقیانوس آرام استوایی بین شرق و غرب حرکت می‌کنند (تصاویر زیر را ببینید). . .
این تغییر فشار در لایه های زیرین جو منجر به تغییر در جریان باد مداری (شرق-غربی) بر روی اقیانوس و لایه های بالایی جو در مناطق استوایی می شود. در تصویر زیر مناطق پرفشار (H) و مناطق کم فشار (L) را در دو ایالت ال نینو و لا نینا مشاهده می کنید.
این تغییرات فشار زمانی منجر به تغییر در گردش هوای جهانی می شود و بر آب و هوای فصلی در هر دو نیمکره تأثیر می گذارد. در مناطق نیمه گرمسیری مانند ایران، معمولاً زمانی که ناهنجاری های دما و فشار به اوج خود می رسد، یعنی در پاییز و زمستان، تأثیر بیشتری دارند. در نیمکره شمالی، رویدادهای ال نینو و لانینا به دلیل تغییرات در گردش جوی در لایه‌های مختلف جو، مناطقی با بارش بیش از حد معمول و کمتر از حد معمول را تغییر می‌دهند.
در شرایط لانینا در جنوب شرقی آسیا، کشورهایی مانند فیلیپین، اندونزی و شمال استرالیا بارندگی بیش از حد معمول را تجربه می کنند و در دوره ال نینو این مناطق بارندگی کمتری دارند، در حالی که در ال نینو برعکس است. در این شرایط. ، مناطقی مانند اقیانوس آرام مرکزی، شرق آفریقا و جنوب غربی آمریکا بارندگی بیش از حد معمول و وحشتناک را تجربه خواهند کرد.
بررسی‌ها و تحلیل‌های آماری بلندمدت (۵۰ ساله) رویدادهای ال نینو و لا نینا و رویدادهای بارش فصل سرد در ایران نشان می‌دهد که رویدادهای ال نینو و لا نینا بر میزان بارش انباشته و الگوهای دما تأثیر دارند، اما تنها عواملی نیستند که شرایط آب و هوایی فصل سرد را تعیین می کنند. و عوامل دیگری را نیز باید در نظر گرفت که این عوامل مانند ال نینو قابلیت پیش بینی طولانی و چند ماهه ندارند.
اطلاعات نشان می‌دهد که الگوی هواشناسی شمال اطلسی (NAO)، متاثر از شدت و فاز نوسان، از پیش‌بینی قابل‌توجه برای دو هفته آینده برخوردار است و بر شرایط آب‌وهوای ایران تأثیرگذار است. از اینرو، پیش‌بینی وضعیت دقیق فصل پاییز و زمستان ایران با وقوع ال‌نینو یا لانینا قطعی نیست.
آمارهای تحقیقی فهمانده است که با وقوع ال‌نینو، بیشترین بارش تجمعی پاییزی ایران در شرایطی مناسب دریافت شده است و حتّی برخی بارش‌های بیش از نرمال را نیز تجربه کرده‌اند، به عنوان مثال در برخی مناطق کشور. با وجود این، در سال‌های لانینا، بارش‌های تجمعی پاییزی در بیشتر مناطق ایران کمتر از حد نرمال بوده‌اند.
در طول سه سال گذشته تا پایان سال 1401، ایران شرایط متوسط لانینا را تجربه کرده است و در این دوره، باران‌های پاییزی به‌ویژه استثنایی و به‌طور قابل‌توجهی کمتر از حد نرمال بوده است. با این حال، همان مطالعات نشان می دهد که در برخی از سال ها، در جریان ال نینو یا لا نینا، باران کمتر یا بیشتر از حد انتظار یا نرمال می بارد.
با این تفاسیر، احتمال زیادی وجود دارد که در پاییز و زمستان امسال با یک رویداد متوسط تا قوی ال نینو مواجه باشیم، به این معنی که «در میان سایر عوامل تأثیرگذار و زمینه‌های مؤثر»، می‌توان بارش تجمعی را در مناطق مختلف انتظار داشت. کشور پاییز و نیمه اول زمستان 1402 و به ویژه در نیمه غربی خواهد رسید و بالاتر از حد نرمال خواهد بود.
با استناد به خروجی مدل‌های عددی، احتمال وقوع بارش‌های نرمال تا بیش از نرمال در فصل پاییز و زمستان ۱۴۰۲ در حدود ۵۰ تا ۷۰ درصد تخمین زده شده است.
بنابراین، برای کاهش آسیب‌های احتمالی و خسارت‌های ممکن ناشی از سیل‌های گسترده و همچنین حفظ آب و خاک، باید برنامه‌های اجرایی مناسب در دستور کار متولیان امر قرار گیرد. البته توجه به این نکته ضروری است که سیل از یک محدوده زمانی یک یا دو هفته بیشتر قابل پیش‌بینی نیست.
در مناطق شیبدار با پتانسیل وقوع روان‌آب و سیلاب و همچنین در مناطق با کمبود پوشش گیاهی، اقدامات آبخیزداری و ساخت آب بندهای فنی مناسب باید توسعه داده شود.