مطابق با ماده (۱) قانون انتخابات و آئین‌نامه داخلی مجلس خبرگان در اصلاحی ۱۱/ ۶/ ۱۳۹۴ تعداد نمایندگان مجلس خبرگان رهبری ۸۸ نفر است.
هفته گذشته، در 24 ام مرداد سالگرد افتتاح مجلس خبرگان رهبری بود. اولین دوره مجلس خبرگان رهبری در سال 62 با سفارت امام خمینی (ره) افتتاح شد، پس از برگزاری انتخابات، آرای مردم جمع آوری و نمایندگان منتخب تعیین شدند. به مناسبت این روز و انتخابات ششمین دوره قانونگذاری مجلس خبرگان رهبری که برای دوازدهمین دوره قانونگذاری شورای اسلامی شهر در نظر گرفته شده است، روز جمعه 11 اسفند در این ماه به بررسی تشکیل مجلس خبرگان رهبری و خاستگاه حقوقی این نهاد برای حفظ و بقای جمهوری اسلامی ایران و همچنین مروری بر دوره های گذشته آن در سال های مختلف خواهیم پرداخت.
شورای خبرگان رهبری یکی از نهادهای حاکمیتی جمهوری اسلامی ایران است که از حقوقدانان تشکیل شده و وظیفه اصلی آن انتخاب رهبر جمهوری اسلامی ایران و نظارت بر عملکرد وی است. اعضای این نهاد باید دارای تحصیلات حوزوی و اجتهاد باشند که البته برای مدت 8 سال از سوی مردم انتخاب می شوند و در مجلس خبرگان رهبری حضور دارند.
در واقع نظام جمهوری اسلامی نظامی است که تمامی اعضای آن به طور مستقیم و غیرمستقیم با رای مردم انتخاب می شوند. بر اساس قانون اساسی، ولایت فقیه بالاترین مقام کشور است و از سوی مردم در مجلس خبرگان رهبری منصوب می شود.
مدت تصدی مجلس کارشناسی طبق قانون 8 سال است. مهمترین تصمیم در 44 سال گذشته پیروزی انقلاب اسلامی، تصمیم اولین دوره نمایندگی مجلس خبرگان رهبری و بلافاصله پس از رحلت امام خمینی (ره) در 14 بود. خرداد در سال 1368 تصمیم بر این شد که انتخاب منصب ولی فقیه و جانشینی حضرت امام برای رهبری انقلاب انتخاب شایسته ای باشد. انتخابات انتخاب خبرگان رهبری تاکنون در پنج دوره برگزار شده است که ششمین دوره آن روز جمعه یازدهم برگزار می شود. اسفند 1402 مصادف با انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورا است.
در واقع شورای خبرگان ارشاد متشکل از جمعی از مجتهدان و علمای اسلام است که همواره آماده اقدام در جهت حفظ تمامیت و اصل قانون اساسی کشور هستند. این نهاد تصمیم‌گیر و ناظر، نهادی است که به نظر می‌رسد نسبت به سایر نهادهای منتخب کشور مانند دولت و مجلس، کمتر اجرایی است، اما با این وجود، وزن مهمی در کشور دارد و در مواقع حساس نقشی تعیین‌کننده دارد. مجلس خبرگان رهبری در واقع ضامن حفظ و بقای نظام است تا در طوفان حوادث و اتفاقات مهم کشور را در چرخش های تاریخی هدایت کند و از آسیب دیدن این کشتی جلوگیری کند.
کرسی های استان های مختلف در مجلس خبرگان رهبری
لازم به ذکر است که بر اساس ماده (1) قانون انتخابات و آیین نامه داخلی مجلس خبرگان رهبری اصلاحیه 1394/06/11 تعداد نمایندگان مجلس خبرگان رهبری 88 نفر و توزیع آنها در سراسر کشور می باشد. کشور و در 31 استان به شرح زیر است:
استان تهران 16 نماینده در مجلس خبرگان رهبری دارد. استان های خراسان رضوی و خوزستان هر کدام 6 نماینده دارند. استان های اصفهان، آذربایجان شرقی و فارس هر کدام 5 نماینده دارند. استان های گیلان و مازندران هر کدام 4 نماینده دارند. استان های آذربایجان غربی و کرمان هر کدام سه نماینده دارند. استان های اردبیل، البرز، سیستان و بلوچستان، قزوین، کردستان، کرمانشاه، گلستان، لرستان، مرکزی و همدان هر کدام دو نماینده دارند و در نهایت استان های ایلام، بوشهر، چهارمحال و بختیاری، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، زنجان، سمنان، قم، کهکیلویه و بویراحمد. ، هرمزگان و یزد هر کدام یک نماینده در مجلس خبرگان رهبری دارند.
در عین حال مطابق با همین ماده از تاریخ تصویب این قانون هرگونه افزایش تعداد نمایندگان خبرگان پس از بررسی‌های لازم و با توجه به میزان جمعیت و تقسیمات جغرافیای کشور و مصالح ملی بر اساس پیشنهاد هیئت رئیسه، در آخرین سال هر دوره مجلس خبرگان رهبری تصویب خواهد شد.
نگاهی به دوره های مختلف از کارشناسان رهبری
اولین مجلس خبرگان رهبری در ۱۳۶۲ و پس از برگزاری انتخابات مردمی که در ۱۹ آذر ۱۳۶۱ انجام شد، افتتاح شد که ریاست آن را آیت الله علی مشکینی بر عهده داشت و آیت الله هاشمی رفسنجانی نایب رئیس مجلس خبرگان بود. در این دوره آیت الله حسینعلی منتظری به عنوان جانشین امام خمینی (ره) انتخاب شده بود که دو ماه قبل از رحلت امام از مقام خود استعفا داد و مجلس خبرگان در ۱۴ خرداد ۱۳۶۸ این استعفا را رسماً پذیرفت. ضمن آنکه بزرگترین و سرنوشت سازترین تصمیم مجلس خبرگان در تمام ۵ دوره حیاتش، انتخاب شایسته مقام معظم رهبری به عنوان جانشین امام خمینی (ره) بود که در خبرگان اول رهبری و در ۱۵ خرداد ۱۳۶۸ صورت گرفت تا کشتی نظام بدون راهبر نباشد.
انتخابات دومین دوره خبرگان رهبری 16 مهر در سال 1369 برگزار شد و اولین جلسه این مجلس در دومین جلسه برگزار شد اسفند در سال 1369 تاسیس شد. آیت الله علی مشکینی در دومین دوره ریاست مجلس خبرگان رهبری انتخاب شد. آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی و آیت الله ابراهیم امینی نیز معاونان رئیس جمهور بودند.
انتخاب خبرگان رهبری برای سومین دوره آبان در سال 1377 برگزار شد و اولین جلسه این مجلس در تاریخ چهارم برگزار شد اسفند در سال 1377 تاسیس شد. آیت الله علی مشکینی رئیس سومین مجلس خبرگان و آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی و آیت الله ابراهیم امینی نیز نایب رئیس بودند.
انتخابات چهارمین دوره خبرگان رهبری آذر در ماه 2005 اتفاق افتاد. با توجه به تصویب هماهنگی انتخابات در جمهوری اسلامی ایران، این دوره کارشناسی ده سال به طول انجامید. اولین رئیس جمهور این دوره آیت الله علی مشکینی بود و پس از رحلت ایشان آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی اولین رئیس جمهور شد و سپس آیت الله محمدرضا مهدوی کنی و آیت الله محمد یزدی دو رئیس بعدی این دوره توسط خبرگان رهبری بودند. در این دوره آیت الله هاشمی رفسنجانی و آیت الله یزدی نواب تا سال 1386 رئیس جمهور بودند و بین سال های 1386 تا 1389 آیت الله هاشمی رفسنجانی، آیت الله محمد مومن و آیت الله محمد یزدی و از سال 1389 تا 1393 هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور بودند. آیت الله مهدی کنی، آیت الله محمد یزدی و آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی نایب رئیس مجلس خبرگان رهبری شدند. همچنین در سال‌های 1393 و 1394 به ریاست آیت‌الله محمد یزدی، آیت‌الله هاشمی شاهرودی و آیت‌الله محدی معاونت ریاست جمهوری را بر عهده گرفتند.
انتخابات پنجمین دوره شورای خبرگان رهبری در تاریخ 7 اسفند در سال 2014 اتفاق افتاد. اولین جلسه این مجلس نیز روز چهارم برگزار می شود خرداد در سال 1395 تاسیس شد. در این جلسه آیت الله احمد جنتی با 51 رای به عنوان رئیس خبرگان انتخاب شد. آیت الله محمدعلی محدی کرمانی و آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی معاونان رئیس جمهور بودند. پس از رحلت آیت الله شاهرودی و همچنین به درخواست آیت الله محمدعلی محدی کرمانی برای کاهش مسئولیت از سر کسالت، آیت الله رئیسی و سیدهاشم حسینی بوشهری معاونان فعلی رئیس جمهور هستند. مدیریت بر عهده شورای کارشناسی است.
طبق قانون اساسی انتخاب رهبر، تشخیص فقدان صلاحیت‌های رهبر و عزل رهبری، نظارت بر بقا و استمرار رهبری، فعال بودن کمیته تحقیق و سایر کمیسیون‌ها، قانونگذاری نسبت به خود نهاد، تعیین ۵ نفر برای عضویت در شورای بازنگری و انجام وظایفی از جمله انس با اقشار مختلف جامعه، توجه به مسئولیت‌ها، انتقال دغدغه‌های نظام به مسئولان مرتبط و استخراج و بررسی دیدگاه‌های اسلامی از وظایف مجلس خبرگان است.