امروز هفتادمین سالگرد کودتای ۲۸ مرداد است که با طرح و حمایت مالی و اجرایی سرویس اطلاعات مخفی بریتانیا (اس‌آی‌اس) و آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) انجام شد.
در آستانه هفتادمین سالگرد کودتای بیست و هشتم مرداد 1332 در چند بند برخی از مهمترین نکات و ابهامات در رد کودتا یا محکومیت دکتر محمد مصدق با توجه به رد پیشنهادهای میانجیگری ایالات متحده را مورد بررسی قرار می دهیم:
1. برخی انتقاد می کنند که دکتر مصدق لجبازی کرد وگرنه می توانست پیشنهاد آمریکایی ها برای شراکت 50:50 را بپذیرد، اما همه چیز را از دست داد زیرا اصرار داشت که تمام شرکت نفت را در اختیار داشته باشد. این ادعا که دکتر مصدق دو سه بار زیباکلام را مطرح کرد درست نیست چون اگر مصدق مذاکره کننده نبود به آمریکا نمی رفت.
از سفرهای غیرضروری پرهیز می کرد و با سبک سخنرانی ها و افتتاحیه ها و سفرهای طولانی امروزی دوست نبود، بلکه به آمریکا سفر کرد و روزها و ساعت ها مذاکره کرد. اتفاقاً این مصدق بود که پیشنهاد داد یک شرکت بی طرف و ترجیحاً هلندی مدیریت نفت را برای دوره موقت به عهده بگیرد و آمریکایی ها پیشنهاد مشارکت 50:50 را دادند.
می توان گفت منتقدان و زیباکلام همین را می گویند. بله، اما این نیمی از حقیقت است و نه تمام حقیقت. زیرا حقیقت این است که اگرچه این پیشنهاد از طرف آمریکا بود، اما مصدق نبود که آن را رد کرد، بلکه انگلیس بود!
با کمال تعجب قسمت اول را می گویند که درست است (پیشنهاد مشارکت 50:50) اما قسمت دوم یعنی رد پیشنهاد انگلیسی ها را نمی گویند و به مصدق نسبت می دهند و می گویند او با 50-50 مخالف و خواستار صندوق مشترک و فرمول موقت مدیریت بانک جهانی بود.
بله، او چند گزینه داشت، اما آنچه آمریکا به عنوان میانجی بین ایران و انگلیس پیشنهاد می کرد، شراکت 50:50 بود. اما این مصدق نبود که نپذیرفت. بریتانیا امتناع کرد.
بهترین سند از آقای علی مرادی مراغه ای مورخ است. این یک سند محرمانه یا فوق سری یا تازه منتشر شده نیست.
دفتر خاطرات دین آچسون وزیر خارجه دولت هری ترومن است. در کتابی 850 صفحه ای که متاسفانه به فارسی ترجمه نشده است با عنوان: « حضور از آغاز/ خاطرات من از دوران وزارت خارجه».
در صفحه 500 متن انگلیسی آمده است: مصدق با تأسیس یک شرکت بی طرف مثلاً هلندی برای اداره موافقت کرد و پیشنهاد ما شراکت 50:50 بود و تصمیم گرفتیم آن را به انگلستان منتقل کنیم.
توجه داشته باشید که او نگفته است که مصدق مخالف یا لجباز است که برخی در داخل می گویند. اتفاقاً به آمریکایی ها مشکوک نبود و سران جمهوری اسلامی انتقاد می کنند که چرا به آمریکا اعتماد کرده است، اما آقای زیباکلام می گوید لجبازی کرده است!
چه لجبازی؟ او راه‌های مختلفی را با آمریکا مذاکره کرد تا سایه بریتانیا را با سپردن آن به صندوق یا شرکت دیگری یا بانک جهانی کوتاه کند. در صفحه 501 کتاب – متن انگلیسی – وزیر امور خارجه وقت آمریکا به صراحت و بدون ابهام می نویسد:
من به وزیر خزانه داری انگلیس گفتم که موافقت مصدق را برای مشارکت 50/50 دریافت کرده ام، اما او پاسخ داد: چرا اجازه دادید دزد نفت ما به آمریکا بیاید و با او صحبت کند؟ او باید نابود شود. این سخنرانی وزیر خزانه داری انگلیس راه حل هرگونه توافق و سازش و نیز فرمولی شایسته برای حل مشکل را باطل کرد.
بنابراین این ادعا که مصدق سرسختانه از پذیرش پیشنهاد شراکت 50-50 امتناع می ورزد منتفی است و حتی وزیر امور خارجه آمریکا به وزیر خزانه داری انگلیس گفته است که او قبول کرده اما انگلیسی ها قبول نکرده اند.
در قسمت دوم به این ادعا می پردازیم که پادشاه حق قانونی برکناری نخست وزیر را در غیاب پارلمان دارد و اینکه عزل قانونی کودتا نیست. آنجا خواهد گفت:
اولاً انحلال مجلس در 25 مرداد سال 1332 بود و تاریخ عزل بیست و دوم مرداد که بعداً 23 مرداد شد.
دوم اینکه شاه به درخواست مصدق برای امضای فرمان انحلال پاسخ نداد. اگر انحلال بدون امضای او رسمی نباشد، مجلس تصویب شده است.
ثالثاً، متمم قانون اساسی به شاه اجازه می دهد تا در غیاب پارلمان، نخست وزیر را عزل کند.
چهارم، انحلال مجلس به دنبال رفراندوم بود و در همه پرسی مردم هم به انحلال و هم به ادامه دولت تا تشکیل مجلس جدید رای دادند.
پنجم، چرا وزیر دادگستری دستور عزل نخست وزیر را در روز نپذیرفت و سرهنگ نصیری فرمانده گارد شاهنشاهی آن را شبانه اجرا کرد؟
ششم، نصیری در سفید نامه رامسر و 25 کودتاچی امضای شاه گرفت. مرداد با عجله پر کردند تا مصدق را دستگیر کنند. هیچکدام از امضاهای رسمی اشتباه نیست. در این دست خط مرداد غلط املایی دارد و با چه دست خطی؟ سفارش اصلی در هیچ کجا ذکر نشده است. در حالی که در کشوری با سنت بسیار دیرپای پادشاهی و دربار فرمان پادشاه ثبت و ضبط می شود.