بر اساس گزارش ضرورت تحقق رشد اقتصادی در افق برنامه هفتم مرکز پژوهش های مجلس، رشد اقتصادی در سال 1390 9 درصد بوده است. از نظر تولید ناخالص داخلی بر اساس روش هزینه نهایی، مصرف نهایی خصوصی، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص و صادرات و واردات نیز کاهش یافت و مصرف نهایی دولت ثابت ماند. علاوه بر این، بخش‌های صنعت، معدن و کشاورزی با رشد ارزش افزوده و بخش نفت و گاز با کاهش ارزش افزوده مواجه شدند.
بر اساس آماری که بانک مرکزی از دهه 1390 منتشر کرده است، رشد اقتصادی در یک دهه تقریبا به 9 درصد رسیده است، اما سرانه تولید ناخالص داخلی تغییر چندانی نکرده است. به عبارت دیگر، جمعیت در این دهه رشد مشابهی را تجربه کرده است، اما درآمد سرانه ملی آنطور که انتظار می‌رود توسعه نیافته است. پیش بینی می شود درآمد سرانه ملی از سال 1390 تا 1400 به دلیل ثبات تولید ناخالص داخلی سرانه ثابت بماند، اما با توجه به ساختار محاسبه درآمد شاهد کاهش 34 درصدی درآمد سرانه هستیم.
بر اساس حساب های ملی بانک مرکزی، خالص درآمد ملی از مجموع خالص درآمد عوامل تولید از خارج و نسبت مبادلات تجاری و کسر مصرف سرمایه (استهلاک) از تولید ناخالص داخلی به بازار حاصل می شود. قیمت در این دهه نرخ ارز 31.5 درصد کاهش یافته است. استهلاک نیز 4.5 درصد افزایش یافت. به همین دلیل درآمد سرانه ملی کاهش یافته است.
دو روش برای محاسبه تولید ناخالص داخلی در اقتصاد وجود دارد که شامل روش هزینه نهایی و روش ارزش افزوده می شود. ارزش افزوده نشان دهنده سمت عرضه و هزینه نهایی نشان دهنده سمت تقاضای اقتصاد است. اجزای مخارج نهایی در حساب های ملی شامل مصرف خصوصی و دولتی، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص و صادرات و واردات خالص است.
تحریم ها عامل کاهش تقاضای اقتصادی است
بر اساس بررسی های هزینه-روش تولید ناخالص داخلی، مصرف نهایی خصوصی در این دهه 11 درصد کاهش یافته است. این در حالی است که مصرف نهایی دولت تقریبا ثابت مانده است. علاوه بر این، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص بیشترین کاهش را داشته است. تشکیل سرمایه ثابت ناخالص سرانه 43 درصد کاهش یافت که رقم قابل توجهی است. طبق آمار بین سال های 1390 تا 1400 سرانه صادرات 22 درصد و واردات سرانه 78 درصد کاهش داشته است. به عبارت دیگر بیشترین کاهش مولفه های تمام شده نهایی مربوط به واردات بوده که ممکن است نشان دهنده کاهش مصرف خانوار کالاهای خارجی نسبت به کالاهای داخلی باشد.
کاهش سرمایه گذاری عامل سقوط این صنعت است
بر اساس روش ارزش افزوده، بخش های مختلف اقتصاد در این دهه تغییرات متفاوتی را تجربه کرده اند. ارزش افزوده بخش کشاورزی 43 درصد افزایش یافته و تغییرات ارزش افزوده این بخش با میزان بارندگی در کشور همخوانی دارد. یکی دیگر از بخش هایی که همیشه برای کشور اهمیت زیادی داشته، نفت و گاز است. ارزش افزوده این بخش در سال 1400 نسبت به سال 1390 34 درصد کاهش یافت و دلیل اصلی کاهش ارزش افزوده بخش نفت و گاز اعمال تحریم ها و کاهش صادرات نفت بوده است. همچنین سرمایه گذاری در این بخش کاهش یافته و طی یک دهه آینده حتی پس از لغو تحریم ها نیاز به سرمایه گذاری در این حوزه قابل توجه است.
بر اساس آمار، رشد ارزش افزوده بخش صنعت 8 درصد بوده است که برای ده سال کافی نیست. تحریم ها و موضوع تامین انرژی صنعت انگیزه سرمایه گذاری در این حوزه را کاهش داده و به همین دلیل رشد ارزش افزوده بخش صنعت از سال 90 تا 1400 کم بوده است. ارزش افزوده بخش معدن نیز 93 درصد بوده است، اما این رشد بالا به دلیل سهم اندک این بخش در کل ارزش افزوده اقتصاد ثبت نشده است.
ارزش افزوده بخش ساخت و ساز نیز در این مدت باید افت 42 درصدی را بپذیرد. ارزش افزوده بخش خدمات در دهه 1990 به طور جدی تحت تأثیر قرار نگرفت، اما با گسترش ویروس کرونا رشد جزئی را تجربه کرد. بر اساس بررسی ها، رشد ارزش افزوده در بخش خدمات در این بخش 18 درصد بوده است.
۲۲۰۲۲۳