قیمت دلار در ایران معمولا ثابت نیست و تحت تاثیر عوامل مختلف دائما در حال نوسان است. یکی از عوامل تاثیر گذار در قیمت دلار صادرات و واردات است که در این مطلب به طور کامل آن بررسی می کنیم.
به گزارش پی ام آپ، تغییرات نرخ ارز به طور بلندمدت تحت تأثیر اختلاف تورم داخلی و جهانی قرار می‌گیرد. همچنین، نسبت قیمت کالاهای صادراتی به کالاهای وارداتی نیز عامل مؤثری است که با نام “نرخ مبادله” شناخته می‌شود و تأثیر مستقیمی بر بازار ارز دارد. به عنوان مثال، در دوره‌هایی که قیمت نفت و مواد معدنی (که بخش قابل توجهی از صادرات ایران را تشکیل می‌دهند) کاهش می‌یابد، نرخ مبادله کاهش می‌یابد و در عین حال نرخ ارز افزایش می‌یابد.
چرا نرخ ارز مهم است؟
تعریف ساده‌ای از نرخ مبادله وجود دارد؛ این نرخ نسبت قیمت کالاهای صادراتی به قیمت کالاهای وارداتی یک کشور است. برای محاسبه آن، باید برای قیمت‌های صادرات و واردات از یک شاخص میانگین استفاده کرد که با استفاده از یک سال پایه خاص تعیین می‌شود. به عنوان مثال، آخرین محاسبات مرکز آمار براساس سال پایه ۱۴۰۰ انجام شده است؛ قیمت کالاهای صادرات و واردات در سال ۱۴۰۰ برابر با ۱۰۰ در نظر گرفته شده و سپس بر اساس تغییرات قیمت این اقلام، شاخص آن‌ها برای سال‌های دیگر محاسبه می‌شود. در واقع، این شاخص‌ها همانند شاخص قیمت مصرف‌کننده ابزاری برای برآورد تورم بسته‌ای از کالاها هستند. بنابراین، وقتی تورم کالاهای صادراتی بیشتر از کالاهای وارداتی باشد، به طور عملی رابطه مبادله افزایش می‌یابد و برعکس نیز رخ می‌دهد.
نمودار فوق نسبت مبادله را بر اساس شاخص‌های قیمت در ریال نشان می‌دهد. همانطور که مشخص است، در دهه نود، روند کلی نرخ مبادله کاهشی بوده است. در سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۳، این کاهش بسیار شدید بوده و سپس در مدتی تقریباً ثابت مانده و سپس دوباره روند کاهشی خود را ادامه داده است. اما پیامدهای این روند نزولی چیست؟
تاثیر کاهش نرخ ارز بر نرخ ارز
کاهش نرخ مبادله به معنای این است که قیمت کالاهای وارداتی با سرعت بیشتری افزایش می‌یابد نسبت به کالاهای صادراتی. این باعث می‌شود تقاضای ارز بیشتر از عرضه ارز شود و در نتیجه نرخ ارز افزایش پیدا کند. به عبارت دیگر، نرخ حقیقی ارز (نرخ آن پس از کاهش تورم) افزایش می‌یابد. در شرایطی که کلیت وضعیت نرخ مبادله و تراز پرداخت‌ها تغییر نکند، منتظریم که نرخ ارز تقریباً با تورم داخلی بالا تغییر کند. با این حال، در دوره‌هایی که دولت درآمد نفتی زیادی دارد، سرکوب‌های ارزی ممکن است باعث تغییرات ناگهانی و پرشی شوند.
باید توجه داشت که بخش قابل توجهی از صادرات ایران مربوط به مواد خام و معدنی، و بالاتر از همه نفت است. در نتیجه، شاخص قیمت صادراتی بیشتر به قیمت‌های جهانی این کالاها وابسته است. اگر یک کشور صادرکننده خاص بود و قدرت بازاری داشت، شاخص قیمت صادراتی آن نیز تحت تأثیر تورم داخلی قرار می‌گرفت. اما برای ایران، افزایش و کاهش قیمت نفت و همچنین تحریم‌ها، تأثیر مهمی روی شاخص قیمت صادراتی دارند. همانطور که نمودار زیر نشان می‌دهد، نسبت مبادله دلار (نسبت شاخص قیمت دلاری صادرات به دلاری واردات) کاهش یافته و در همان زمان، نرخ ارز افزایش یافته است.
